مهاجرت در سراسر جهان امری متداول است که علل زیادی دارد. بنگلادش و سنگال جزو شهرهای پایتخت‌نشین هستند که همچنان مهاجران زیادی را از مناطق روستایی جذب می‌کنند.
نکته این جاست که در مصاحبه‌هایی که در این مطالعه انجام شده است، اکثر آنها امیدوارند که بتوانند روزی به روستاهای خود بازگردند؛ چرا که زندگی شهری چالش‌های زیادی برایشان به وجود آورده است.
کشاورزانی که در حومه شهر اقامت دارند، دلایل قابل‌قبولی برای این کار دارند. با این حال، برای جذب جوانان به پذیرش زندگی روستایی و انجام کشاورزی، به فرصت‌های کاری بیشتری در روستاها نیاز است.
آب و هوا
با شروع هر فصل جدید، مردم سِرِر در غرب آفریقا، سومین قوم بزرگ سنگال، از ضرب‌المثل «ngam jam, o yas jam» به معنای «باران در صلح، برف در صلح» استفاده می‌کنند.
در آنجا باران بی‌وقفه در ماه ژوئن آغاز می‌شود و در پی آن مراتع پربار و بزها فربه می‌شوند و کشاورزان تسکین پیدا می‌کنند. و سپس در ماه اکتبر باران جای خود را به بادهای گرم و خشک می‌دهد.
جمعیت بنگلادش ده برابر بیشتر از سنگال است اما در منطقه کوچکتری واقع شده است؛ جایی که سیلاب‌های رودهای گنگ، براهماپوترا و مگنا باعث قوت گرفتن مواد غذایی کشور می‌شوند؛ دشت‌های سیلابی آبرفتی که بین ماه‌های ژوئن تا اکتبر ایجاد می‌گردند.
نیمی از جمعیت بنگلادش و سنگال را کشاورزان تشکیل می‌دهند. به دلیل فراوانی آب، محصول غذایی اصلی هر دو کشور در این دوره برنج است. با این حال، تغییر آب و هوا بدان معناست که شروع دوباره باران‌ها غیر قابل‌پیش‌بینی است.
تغییرات شدید آب و هوا یکی از دلایل اصلی مهاجرت در داخل کشور و در سطح بین‌الملل است؛ چرا که باعث تخریب شدید جمعیت کشاورزان در روستاها می‌شود که بهبود آن ممکن است سال‌ها به طول بینجامد.
با این حال، خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها تنها دلیل مهاجرت نیستند؛ عدم سرمایه‌گذاری کافی در بخش عمومی یا توزیع نابرابر آن در زیرساخت‌ها و آموزش و پرورش نیز ممکن است مردم را متقاعد کند که به دنبال آینده‌ای بهتر در جایی دیگر باشند.
آرمان‌های شخصی شامل پیگیری جهت داشتن چشم‌انداز اقتصادی بهتر برای فرزندان نیز می‌شود. تبعیض نیز می‌تواند یک انگیزه قدرتمند برای مهاجرت باشد. به طور چشمگیری، درگیری‌های مسلحانه میلیون‌ها نفر از مردم در سراسر جهان را مجبور می کند از خانه‌های خود به سمت دیگر مناطق فرار کنند.
مهاجرت
هیچ تعریف جهانی در مورد مهاجرت وجود ندارد. با این حال، برنامه توسعه ملل متحد (UNDP)، مهاجرت و تغییرات آب و هوایی را فرایندی توصیف می‌کند که به‌واسطه آن افراد به طور موقت، فصلی یا دائمی در حال حرکت در داخل یا بین مرزها هستند.
مهاجرت (migration) معمولاً با یک عنصر انتخابی همراه است و به صورت داوطلبانه انجام می‌شود و بدین‌گونه از جابجایی (displacement) متمایز می‌گردد؛ چرا که در فرآیند جابجایی، هیچ چاره ای جز نقل مکان نیست؛ حال چه این جابجایی به صورت موقت باشد یا دایمی و چه در داخل مرز باشد یا خارج آن (همانند زمانی‌که سیل شدیدی اتفاق می‌افتد یا ناآرامی‌های سیاسی شدت می‌یابد).
هرچند این تعاریف عملاً مفید هستند اما خرده‌فروشان بنگلادش و سنگال که داستان‌های خود را در این گزارش شرح داده‌اند، مهاجرت را به دو شکل اجباری و داوطلبانه در نظر گرفته‌اند.
در واقع، وجه تمایز میان مهاجرت و جابجایی همواره شفاف نیست؛ شرایط، انتخاب‌ها، فشارها و انگیزه‌هایی که یک فرد را هدایت می‌کند یا به سمت مهاجرت سوق می‌دهد شامل طیف وسیعی از مهاجرت‌های داوطلبانه و اجباری می‌شود.
سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل (FAO) برآورد کرده است:
- در سال ۲۰۱۷ تعداد ۲۵۸ میلیون مهاجرت بین‌المللی صورت گرفته است. در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۶ میلیون از افراد مهاجر پناهنده بوده‌اند. ۴۰ میلیون نیز شامل آوارگان داخلی بوده‌اند.
- بزرگ‌ترین جمعیت مهاجرین (حدود ۷۶۳ میلیون نفر) در رده مهاجرت‌های داخلی قرار دارند و سهم اعظم آنها از مناطق روستایی است.
- بیش از ۷۵ درصد افراد فقیر در سراسر دنیا در مناطق روستایی زندگی می‌کنند که زندگی اغلبشان به کشاورزی بستگی دارد.
- در مقایسه با بسیاری از شهرها، این‌گونه مناطق برای جوانانی که قصد وارد شدن به نیروی کار را دارند از جذابیت‌ها و چشم‌اندازهای کمتری برخوردارند.
- در این مناطق برداشت اندک محصول و بهره‌برداری کم یا محدود باعث ایجاد ناامنی مالی می‌شود.
- بسیاری از خرده‌فروشان از فرصت کمی برای افزایش دارایی خود، افزایش قدرت چانه‌زنی خود یا دسترسی به بازارهای سودآور برخوردارند.
- بسیاری از جوانان یا افراد ماهر در مناطق روستایی بر این باورند که برای رهایی از فقر در این جوامع هیچ راهی وجود ندارد. در نتیجه، کار در مناطق شهری را انتخاب می کنند و اغلب برای خانواده‌هایی که در پشت سر خود باقی گذاشته‌اند پول ارسال می‌کنند.
- در بسیاری از کشورهای آفریقایی، بیش از ۵۰٪ خانوارهای روستایی گزارش داده‌اند که حداقل یک مهاجرت داخلی داشته‌اند.
همین طور که از این گزارش برمی‌آید، مهاجرت داخلی عمدتاً یک استراژی برای معیشت خانوار است که می‌تواند بی نظمی موجود در درآمد خانوارها را جبران کند.
پول دریافت شده از بستگان شهری تأثیر مثبتی بر معیشت‌های روستایی دارد. جالب توجه است که مبالغ پرداختی، به شوک‌های موجود در اقتصاد جهانی بستگی دارد.
تحقیقات مؤسسه بین‌المللی مهاجرت در دانشگاه آکسفورد نشان می‌دهد که در میان هفت کشور مورد مطالعه، تنها در سال ۲۰۰۹، چنین پرداخت‌هایی به شدت تحت تأثیر رکود جهانی قرار گرفتند.
با این حال، ما شواهدی از پیشرفت گسترده در بهره‌وری مزارع به‌واسطه دریافت این مبالغ مالی دریافت نکرده‌ایم که نشان می‌دهد مهاجرت به خودی خود نمی‌تواند از توسعه کشاورزی و روستایی حمایت کند.
در واقع، عقل سلیم می‌گوید که از دست دادن سرمایه انسانی و نیروی کار شاید بر بهره‌وری اثری منفی داشته باشد. با این حال، گزارش ما نشان می‌دهد که حداقل در بنگلادش و سنگال، فقدان یک عضو از خانواده مهاجر لزوماً منجر به کاهش بهره‌وری نمی‌شود.
در هر دو کشور، تعداد زیادی از جوانان یا افراد تحصیل‌کرده، مناطق روستایی را برای زندگی در شهرها ترک می‌کنند.
احساسات و عواطف
همچنین باید در نظر داشت که مهاجرت افراد روستایی یک طرفه نیست. در سراسر جهان، افراد زیادی به یک سرزمین یا مزرعه رجوع کرده‌اند. این افراد گاهی در شهر پول کافی به‌دست آورده‌اند و حال می‌توانند در حومه شهر یک کار و سرمایه گذاری ثانویه راه بیندازند. در بعضی موارد، پیگیری شدید یک فرصت کاری باعث چنین تصمیمی شده است.
در دیگر موارد، دلایل اغلب خانوادگی است. گاهی احساسات و عواطف در این میان نقش مهمی بازی می‌کند.
یک امدادگر سوئدی در بنگلادش به نام بوکرامسو خاطرنشان می‌کند که این انگیزه در میان مهاجران داخلی باعث می‌شود برای برگشتن برنامه‌ریزی کنند:
در میان افرادی که به مراکز شهری رفته‌اند، رؤیای عقب‌نشینی سعادتمندانه به روستای بومی، یک آرزو و آرمان والاست. یک خانه گلی با حوضچه‌ای که لبه آن با کف دست درست شده است و پله‌هایی که در حوضچه به سمت پایین می‌رود و برای استحمام روزانه مناسب است و خرچنگ به درون آن می‌رود.
داشتن گله‌ای از گاو و بز، و شالیزاری مملو از برنج و سبزیجات، یک زندگی هماهنگ و آرام، به دور از ترس‌ها و آشوب‌های شهری. یک زندگی آرام همراه با روابطی گرم و صمیمی.
رشد جمعیت جهانی، اغلب با افزایش درآمد همراه است که به افزایش تقاضا برای مواد غذایی منجر می‌شود. سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) انتظار دارد که تا سال ۲۰۵۰ جمعیت به ده میلیارد نفر افزایش یابد و در نتیجه تقاضا برای غذا و محصولات کشاورزی تا ۷۰ درصد نسبت به سال ۲۰۰۹ افزایش یابد.
این بازار پررونق باید باعث شکوفایی کشاورزان زیادی شود. در هر حال اگر چنین فرآیندی بخواهد شکل بگیرد، خرده‌فروشان به سرمایه‌گذاری عمومی، زیرساخت‌هایی مانند جاده و ذخیره‌سازی، دسترسی به تکنولوژی، بذر سالم، اعتبار، آموزش و تحصیل نیاز دارند.
از بنگلادش به سنگال: کشاورزان در چهارراه‌ها
بنگلادش نیز مانند سنگال کشوری عمدتاً زراعی است. مقدار تولید ناخالص داخلی محصولات کشاورزی در بنگلادش ۱۵ درصد و در سنگال ۱۷.۵ درصد است و مساحت زمین‌های کشاورزی در آنها تقریباً یکسان است (به ترتیب ۸۸.۶۸۰ کیلومتر مربع و ۹۱.۹۵۲ کیلومتر مربع در سال ۲۰۱۵).
برنج، محصول غالب در بنگلادش است و در کنار آن تنباکو، چای و کنف هندی نیز جزو مواردی است که بنگلادش بزرگ‌ترین صادرکننده آنها در دنیاست.
محصولات غذایی اصلی سنگال عبارتند از برنج، ذرت، ذرت خوشه‌ای و ارزن. با این حال، محصولات سودآور آن (بادام زمینی، پنبه، صمغ عربی و نیشکر) در بخش کشاورزی غالب هستند.
از زمان استقلال سنگال در سال ۱۹۶۰، تولید غلات دو برابر شده است و از ۵۴۹ کیلوگرم به ۱۱۱۰ کیلوگرم در هر هکتار رسیده است.
بنگلادش که در سال ۱۹۷۱ از پاکستان جدا شده است عملکرد بهتری داشته است. میزان تولید غلات در ۶۰ سال گذشته در آن تقریباً سه برابر شده است. این امر عمدتاً به علت سرمایه‌گذاری در امر تحقیقات، واردات پمپ‌های آبیاری و موتورهای دیزلی، آزادسازی محدودیت‌های آبیاری و خصوصی‌سازی توزیع کود است.
با این حال، بنگلادش همچنان دچار سیل‌زدگی می‌شود. این به طور مستقیم بر زندگی و معیشت مردم روستایی تأثیر می‌گذارد که در مجموع ۷۰ درصد از جمعیت و ۷۷ درصد از نیروی کار را تشکیل می‌دهند.
هر سال تقریباً ۱۰۰ هزار نفر در فصل بادهای موسمی مجبور به مهاجرت می‌شوند. در سال ۲۰۱۴ دو پنجم کشور را سیل گرفت و ۱۰ میلیون نفر بی خانمان شدند و چهارپنجم محصولات نابود شد.
در سال ۲۰۱۷ نیز دیگر مناطق را سیل‌های فاجعه‌بار در بر گرفت. این کشور به دلیل داشتن زمین حاصل‌خیز ناشی از آب فراوان تابه‌حال بهای سنگینی پرداخته است.
از سوی دیگر، سنگال عمدتاً در منطقه نیمه‌خشک ساحلی آفریقا قرار دارد. گرمای بی‌امان و بارندگی نامنظم منجر به خشکسالی‌های مکرر و خشکسالی‌های مگای چندین هزار ساله شده است.
مقدار قابل توجهی از زمین‌های قابل‌آبیاری در سنگال تخریب شده است یا به دلیل خشکسالی به زمین‌های غیر مزروعی تبدیل گشته است. در جریان سیلاب‌ها، زمین‌های کشاورزی به دلیل وجود سدها، بهره‌برداری بیش از حد از خاک، بیابان‌زایی، گله‌چرانی‌های بیش از حد، جنگل‌زدایی و تغییرات آب و هوایی از بین رفته‌اند.
در سال‌های اخیر این شرایط سبب کاهش قیمت‌ها شده است. در نتیجه کشور در حال تلاش برای برآوردن تقاضای ناشی از کالری داخلی است که موجب افزایش قیمت مواد غذایی شده است.
برنامه جهانی غذای سازمان ملل برآورد می کند که ۱۷ درصد جمعیت سنگال، از لحاظ مواد غذایی در شرایطی ناامن بسر می‌برند. در بنگلادش این شرایط شامل حال یک‌چهارم جمعیت می‌شود.
در خاتمه می‌توان بدین موضوع اشاره کرد که برای کاهش میزان مهاجرت افراد و بخصوص جوانان به شهرهای بزرگ باید نکات کلیدی از جمله افزایش میزان اشتغال و بهره‌وری و ارائه خدمات و فناوری به مناطق روستانشین مورد توجه بیشتری قرار گیرد که لازمه آن برنامه‌ریزی‌های طولانی مدت در این جهت است.
این یادداشت ترجمه بخشی از مقاله بلند زیر است:
بازگشت به روستا؟ انگیزه‌هایی که در ترک روستاها در بنگلادش و سنگال مؤثربوده و چشم‌اندازهایی که برای بازگشت باید در نظر گرفته شود.
نویسنده: پاول کاستل از بنیاد سینگنتا برای کشاورزی پایدار، شهر بازل، سوئیس.
[button href=”https://basalam.com” align=”center” target=”_blank”]خرید اینترنتی از بازار محصولات روستایی و شهری[/button]
[bs-show-product id=78271]
[bs-show-product id=71827]
[bs-show-product id=55286]
