جمعیت روستاهای ایران به سرعت در حال کاهش است و امروز فقط یکچهارم جمعیت ایران در روستاها زندگی میکنند. در حالی که دو دهه قبل، بیش از یکسوم جمعیت ایران ساکن روستاها بودند. این تغییر جمعیت که همچنان نیز ادامه دارد، آینده ایران را از جهات مختلف اقتصادی، زیستمحیطی و فرهنگی دچار مخاطره خواهد کرد و زندگی را برای همه مردم ایران (اعم از شهری و روستایی) دشوارتر خواهد کرد.
تغییرات جمعیت روستاها در چند کشور دیگر
در طول دو دهه گذشته که حدودا ۱۳ درصد از جمعیت روستاهای ایران کم شده است، وضعیت در برخی نقاط دیگر دنیا به گونهای دیگر بوده است؛ جمعیت روستاهای آمریکا ۸ درصد کاهش پیدا کرده، انگلستان و فرانسه ۵ درصد کاهش جمعیت روستایی داشتهاند، آلمان فقط سه درصد از روستاییانش کمتر شدهاند، ایتالیا این آمار را در حد دو درصد کنترل کرده و کشور سوییس اصلا از جمعیت روستاییانش کم نشده است.
فهرست:
در کشورهای اطراف ما نیز شرایط با ایران تفاوت دارد. مثلا کشور عراق در طول دوره مشابه، فقط یک درصد از جمعیت روستاییاش کمتر شده، ترکمنستان ۵ درصد و پاکستان و افغانستان هر کدام ۷ درصد. ولی در همین دوران، کشور ارمنستان سه درصد به جمعیت روستاییانش اضافه شده و آذربایجان نیز تنها سه درصد از جمعیت روستاییانش را از دست داده است. بنابراین ایران جزء کشورهایی است که جمعیت بسیار بالایی از روستاییانش کاهش پیدا کرده و هر روز به جمعیت شهرنشینانش اضافه شده است. (آمار تغییر جمعیت روستاها در دو دهه گذشته در جهان)
چرا کاهش جمعیت روستا بد است؟
کاهش جمعیت روستاها اتفاق بسیار خطرناکی است و میتواند قسمتهای مختلفی از اقتصاد و فرهنگ و محیط زیست ایران را با بحران مواجه کند. چون:
- کاهش جمعیت روستا یعنی آسیب دیدن کشاورزی و دامداری ایران و به خطر افتادن امنیت غذایی در کشور
- کاهش جمعیت روستا یعنی پایین ماندن سطح آگاهی و تحصیلات در جمعیت روستاها که منجر به عقب ماندن اقتصاد و فرهنگ روستاها خواهد شد
- عقب ماندن روستاها از نظر آگاهی و تحصیلی، یعنی آسیب دیدن منابع آب به خاطر بهروز نشدن روشهای کشاورزی
- مهاجرت جوانها از روستاها یعنی رها شدن باغها، زمینهای کشاورزی و محیط زیست روستایی و آسیب دیدن منابع طبیعی
- کاهش جمعیت جوان روستا یعنی پایین آمدن سطح امنیت روستاها، توقف پیشرفت در روستاها و کاهش اعتماد به نفس جمعیت روستایی
پایین آمدن جمعیت روستاها نهایتا منجر به تخریب روستاها و تبدیل آنها به مناطق غیر قابل سکوت خواهد شد و از آنجا که شهرها از نظر اقتصادی، کاملا وابسته به روستاها هستند، همه آسیبهای بالا دامان شهرها را هم خواهد گرفت. به بیان بهتر، آسیب دیدن روستاها یعنی آسیب دیدن همه مردم ایران. این کاهش باعث شده که امروز حدود ۶۰ درصد غذای مردم ایران، وارداتی باشد. وحشتناک است. نیست؟
چرا جمعیت روستاها کم میشود؟
تقریبا اکثر ما میدانیم که چرا جمعیت روستاها در حال کاهش است. دلایل اصلی این کاهش را میتوان در توزیع غیر عادلانه امکانات و ثروت در کشور، کمبود شغل در روستاها، مشکل خشکسالی و کاهش منابع آبی، مشکلات فرهنگی و… دانست. ولی تقریبا پای سخن هر یک از جوانهای روستایی ساکن شهرها که بنشینی، قبل از هر چیز میگوید: «در روستا کار نبود. برای همین به شهر آمدم».
البته بعضی از جوانهای روستایی هم به شهرها میروند، چون دوست ندارند روستایی باشند؛ چون متأسفانه ما ایرانیها همچنان از عبارت «دهاتی» به عنوان توهین استفاده میکنیم و شهری را برتر از روستایی میدانیم. تحقیر روستا و روستایی، در درازمدت باعث تخریب اعتماد به نفس اهالی روستا و سوق دادن آنها به سمت زندگی شهری خواهد شد. ای کاش به مرور میفهمیدیم که چقدر روستاییها برای ایران اهمیت دارند و چقدر شهریها همه زندگیشان را مدیون اهالی روستا هستند. از این موضوع بگذریم.
ما چه نقشی میتوانیم برای حل این مشکل داشته باشیم؟
انگیزه نوشتن این متن، این نبوده که به رسم گفتوگوهای مسافرهای تاکسی، افسوسی بخوریم و مشکل را به گردن دیگران بیندازیم. قطعا دولتهای مختلف در این ایجاد این مشکل نقش داشتهاند و برای حل آن باید پاسخگو باشند. ولی مردم عادی و نهادهای مردمی نیز میتوانند در حل این مشکل نقش داشته باشند و به کاهش مهاجرت از روستا به شهر، کمک کنند. پیشنهاد من این است که از این کارها شروع کنید:
- اخبار روستاها را دنبال کنید. گوشتان به کلمه روستا در اخبار تیز باشد.
- درباره روستاها بیشتر بخوانید. پیشنهاد من برای شروع، «همنت روستا» و «باشگاه کشاورزان جوان» است.
- بیشتر به روستاها سفر کنید؛ ولی در روستا توریست نباشید.
- دوستان روستایی پیدا کنید و با آنها معاشرت کنید. به آنها بگویید که چقدر برایتان ارزش دارند و چقدر برایشان احترام قائلید.
- از روستاها خرید کنید. اگر میتوانید و دسترسی دارید، خرید مایحتاج روزمرهتان را از روستاها انجام دهید.
- در برنامههای مرتبط با توسعه روستایی شرکت کنید. به عنوان نمونه، کمپین معرفی محصولات دهستان چین.
اگر امکان خرید از روستاها را ندارید، خیلی از روستاییان ایران، در باسلام غرفه دارند و محصولاتشان را در این بازار عرضه کردهاند. میتوانید خریدهای عادی خانهتان را از روستا تأمین کنید.