بانک جهانی از سال ۲۰۰۴ طرح بررسی فضای کسب و کار را در کشورهای مختلف جهان آغاز کرده است. در این مطالعه، ده شاخص در نظر گرفته شده است. طبق گزارشهای این بانک، رتبه ایران جزو دهکهای پایینی است. برای مثال، در سال ۲۰۰۵ رتبه ایران ۱۰۸ در میان ۱۳۳ کشور و در سال ۲۰۰۹ رتبه ۱۴۲ در میان ۱۸۱ کشور و در سال ۲۰۱۸ رتبه ۱۲۴ در میان ۱۹۰ کشور است. شاخصهای جهانی کسب و کار در رتبهبندی بانک جهانی، ناظر به حاکمیتهای ملی و به شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آنها مربوط است.
اگر نگاهی به این شاخصهای دهگانه و برخی از زیرشاخصها بیندازیم، این موضوع روشن میشود اما در این یکی ـ دو ساله، بیرون از بخش دولتی، یک اتفاق مهمی در فضای کسب و کار ایران رخ داده است که در آغازین گامهایش امیدبخش کسب و کارهای کوچک و جدی است و پس از رشد و توسعه و بالندگی، همه فعالان اقتصادی را در خود جای میدهد. این اتفاق، بازار آزاد اجتماعی «باسلام» در فضای اینترنتی است. باسلام یک فروشگاه بزرگ اینترنتی نیست بلکه بازاری رقابتی است که در آن انسانها چه در مقام مصرفکننده و چه در جایگاه فروشنده، آزاد و البته مسئول هستند.
شاخصهای کسب و کار بانک جهانی
در ابتدا خوب است مروری به شاخصهای دهگانه بانک جهانی داشته باشیم:
۱. سهولت کسب و کار: پیچیدگی و هزینه فرایندهای نظارتی (چالشهای شروع کسب و کار؛ شرایط و مقررات اخذ مجوز؛ دسترسی به برق؛ ثبت مالکیت؛ پرداخت مالیات)؛ قدرت نهادهای قانونی (تجارات فرامرزی و صادرات؛ اخذ اعتبارات و تسهیلات؛ حمایت از سرمایه داران؛ پرداخت دیون).
۲. آزادی اقتصادی: حاکمیت قانون (حقوق مالکیت، آزادی از فساد، دولت محدود: آزادی مالیاتی، مخارج دولت)؛ کارایی مقررات (آزادی کسب و کار، آزادی نیروی کار، بازار آزاد، آزادی تجاری، آزادی سرمایهگذاری، آزادی تأمین مالی).
۳. رقابتپذیری: الزامات سازمانی (سازمانها، زیرساختها، محیط اقتصاد کلان، بهداشت و آموزش ابتدایی)؛ تقویت کارایی (آموزش عالی و تربیت نیروی انسانی، کارایی بازار کالاها، کارایی بازار نیروی کار، توسعه بازار مالی، آمادگی فناورانه، اندازه بازار، پیچیدگی و مهارت کسب و کار)؛ نوآوری (پیچیدگی و مهارت کسب و کار، نوآوری).
۴. دیدهبان جهانی کارآفرینی: فرایند کارآفرینی؛ روش پژوهش (مطالعه جمعیت ۱۸ تا ۶۴ سال، نظرسنجی از خبرگان).
۵. نوآوری: فرایند تولید و فروش ایده یا اختراع.
۶. نوآوری جهانی: نهادها (محیط سیاسی و قانونی و کسب و کار، منابع انسانی و تحقیق، زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، پایداری زیست محیطی و زیرساخت عمومی)؛ تکامل بازار (اعتبار و سرمایه گذاری، تجارت و رقابت)؛ تکامل کسب و کار (کارکنان دانشی، ارتباطات مربوط به نوآوری، جذب دانش مانند واردات فناوری برتر)؛ محصولات فناوری دانش (مانند ثبت اختراعات بومی و مقالات علمی و فنی)؛ محصولات خلاقیت (خلاقیت ناملموس، کالا و خدمات خلاقانه، خلاقیت اینترنتی).
۷. ارزیابی محیط کسب و کار به روش واحد اطلاعات (هوشمند) اقتصاددانان: از جمله زیرشاخصهای فرصتهای بازار (مانند تولید ناخالص ملی)، بازار کار (مانند مهارتهای فنی، مدیران محلی، سلامتی نیروی کار)، نظام مالیاتی (مانند عدالت سیستم مالیاتی).
۸. اقتصاد دیجیتالی: تولید کالاها و خدمات با استفاده از کسب و کار الکترونیکی و مبادله به وسیله تجارت الکترونیکی.
۹. دمکراسی: مجموعهای از اصول و روشها که برای حمایت از آزادی، نهادسازی میشوند.
۱۰. رونق اقتصادی: اقتصاد (سیاستهای اقتصاد کلان، کارایی بخش مالی)؛ کارآفرینی و فرصت؛ حاکمیت (دولت مؤثر و پاسخگو، نقش قوانین)؛ آموزش (دسترسی به آموزش، کیفیت آموزشی، سرمایه انسانی)؛ بهداشت (خروجیهای اصلی بهداشت مانند مرگ و میر کودکان، زیرساخت های بهداشتی و مراقبتهای پیشگیرانه)؛ ایمنی و امنیت (امنیت ملی و شخصی)؛ سرمایه اجتماعی (شبکه جامعه و خانواده). (۱)
[button link=”http://basalam.ir/new/search?exist=1″ align=”center” target=”_blank”]محصولات پرفروش این هفته بازار باسلام[/button]
شاخصهای کسب و کار از نوع بازار اجتماعی
اگر با شاخصهای بانک جهانی نگاه کنیم می بینیم که کسب و کار سخت است؛ بویژه اکنون که با نرخ بالای بیکاری، رکود اقتصادی و مشکلات پر پیچ و خم قوانین و مقررات قانونی مواجه هستیم. اما با وجود این که مجموعه حاکمیت و بخصوص دولت که مدیر اجرایی نظام است باید به این شاخصها توجه کند، میتوان به کسب و کارها جور دیگری نگاه کرد و شاخصهایی از نوع دیگر و مرتبط با بازارهای اجتماعی و مردمی و اقتصاد نظاممند آن پیدا کرد و به فضای کسب و کار امید داشت و دستکم پس از راهاندازی یک شعل و حرفه به بازار فروش و دسترسی به یک بازار بزرگ دلخوش بود و تآثیر ان را به طور واقعی دید. به جای مباحث نظری و کلاسیک، بگذارید چند مثال فرضی بزنم:
یک جوان روستایی، بر اساس عرفی که در کسب و کار بومی و منطقه محل سکونتش وجود دارد، محصولی را تولید میکند که هم روستاییها و هم شهریها از دور و نزدیک آن محصول را خرید میکنند و در این مبادله، رضایت مشتری هم وجود دارد؛ زیرا این تولیدکننده نسبت به سلامت محصولش تعهد دارد و بهداشت تولید و توزیع را طبق استانداردهای ریشهدار بومی و سنتی رعایت میکند.
خانم خانهداری که درآمد همسرش برای گذران زندگی کافی نیست و آنها نمیتواند حتی برای پسر یا دختر دانشگاهی شان کاری دست و پا کنند، با تولید محصول یا ایجاد ارزش افزوده به محصول دیگران و مانند آن، یک کسب و کار خانگی و جدی را راهاندازی می کند و در میان آشنا و فامیل که به او اعتماد دارند تبلیغ و بازار کوچکی ایجاد می کند. سپس با استفاده از صفحات اینترنتی یا بازارهای آنلاین، وارد فضای دیجیتال مارکتینگ میشود و با افزایش دانش و مهارت دیجیتالی، گوی سبقت را از رقبا میرباید.
یک جوان روستایی وقتی میبیند دلالان، محصولات باغی خانوادگی آنها و نیز همروستاییشان را به قیمت ارزان و مفت می خرند و گاهی چون رسیدگی به باغ و محصولات باغی بهصرفه نیست خیلی از میوهها و حتی باغها از بین میروند، دست به کار میشود و با همراهی دوستی کارش را با یک دستگاه کوچک میوهخشک کنی شروع میکند و سالها بعد برای خودش در منطقه برندی میشود و برای دیگران هم کسب درامد ایجاد می کند و کار به جایی میرسد که به فکر صادرات میافتد.
[button link=”http://basalam.ir/new/search?cat=36&exist=1″ align=”center” target=”_blank”]محصولات پرفروش این هفته بازارچه عطاری باسلام[/button]
یک نیروی فعالی که کالاهای مصرفی خودش را مانند برنج و چای مستقیم از تولیدکننده میخریده است، وقتی بیکار میشود، میبیند که میتواند واسطه فروش شود تا خویش و قوم و دوستانش نیز محصولی سالم و ارزان بخرند و خودش هم درامدی داشته باشد. پس این کار را شروع میکند و کمکم این کار کسب و کار جدی او میشود وسپس وارد بازاری اینترنتی میشود که مدیریت کسب و کارش را آسان تر و نیز بازار هدفش را خیلی خیلی بزرگ میکند.
بانویی که در خانوادهای بزرگ شده است که محصولات عطاری تولید میکردهاند. او یکی از این محصولات را که امروز به آن خیلی نیاز است و تولیدش هم نسبت به محصولات صنعتی خیلی ارزانتر تمام میشود، آماده و عرضه می کند. او هم دنبال بازاری است که کارش را آسان کند و این محصول را به دست خیلیها برساند. جوانهای خانواده که سواد دیجیتال دارند به او کمک میکنند تا در فضای اینترنت حضور داشته باشد و کمکم خودش غرفهداری کند و فروشگاه اینترنتی خودش را بچرخاند.
از این مثالهای فرضی زیاد میشود حرف زد و شاید فکر کنید اینها را فقط میتوان فرض و تصور کرد. اما اینها واقعیت دارند و اگر در اینترنت جستجو کنید این آدمها را زیاد میبینید. گاهی این آدمها در یک فضا یا بازاری دور هم جمع میشوند، با حفظ اصولی چون آزادی و رقابت و برای حفظ اصول انسانی، با هم وارد تعامل و همکاری میگردند و به کسب و کار همدیگر نیز کمک میکنند. در این جاست که بازار اجتماعی متولد میشود و خیلی از فعالان این بازار، همزمان در دو نقش مصرف کننده و تولیدکننده ظاهر میشوند و به فکر رشد و تعالی این بازار هستند.
[button link=”http://basalam.ir/new/search?cat=172″ align=”center” target=”_blank”]محصولات پرفروش این هفته بازارچه آرایشی ـ بهداشتی باسلام[/button]
رشد اکوسیستمی در بازار اجتماعی
کسانی که در بازار اجتماعی هستند، با استفاده از شبکه بزرگی که این بازار در اختیارشان میگذارد میتوانند یک اکوسیستمی را ایجاد کنند که اجزای زنده (مانند آدمهای اهل بازار) و غیرزنده (مانند پول و سرمایه) آن مدام رشد کنند و بزرگ و بالنده شوند؛ چرا که:
در این اکوسیستم برخاسته از بازار اجتماعی، مشتری خرید میکند و باعث تزریق پول و اطلاعات به این اکوسیستم میشود. تولیدکنندههای ناخالص، هم از تولیدکنندگان مواد اولیه، خرید میکنند و به آنها پول میدهند و هم به مشتریهای نهایی محصولات را میفروشند و از آنها پول میگیرند.
همچنین تولیدکنندگان مواد اولیه (مانند کشاورزان، باغداران، زنبورداران و…)، به تولیدکنندههای ناخالص و احیاناً به مشتری نهایی، مواد اولیه میفروشند و در مقابل آن، پول میگیرند. اینها خودشان در این اکوسیستم، به عرضهکنندگان خدمات نیازمندند. بنابراین فروشندگان، توزیعکنندگان، بازاریابان و عرضهکنندگان دیگر خدمات (مانند خدمات مشاوره و اطلاعات)، به همه گروههای بازار خدمات میدهند و در مقابل آن پول میگیرند. سرمایهگذاران، به فعالان مختلف بازار، پول و سرمایه میدهند و در مقابل، سود دریافت میکند.
در این چرخه میبینید که پول، سرمایه و اطلاعات، از عناصر غیر زنده و بسیار حیاتی برای این اکوسیستم است. و البته اگر این بازار در فضای اینترنت شکل بگیرد، پروداکت این بازار که از جنس تکنولوژی، قوانین و هوش انسانی و ماشینی است، روابط اعضای اکوسیستم را تنظیم میکند. در این اکوسیستم، پروداکت نیز با کمک اجزای دیگر اکوسیستم و شبکههای زنده آن کامل و پویاتر میشود.
[button link=”http://basalam.ir/new/search?cat=176″ align=”center” target=”_blank”]محصولات پرفروش این هفته راسته چای و قهوه و شکر باسلام[/button]
شاخصهای باسلامی کسب و کار
اگر بخواهم برای آنچه گذشت مثالی بزنم، بازار اجتماعی باسلام است که فعالیت جدی خود را در فضای کسب و کار ایران از آبان ۹۵ شروع کرده است و در خرداد ۹۷ به یک شرکت دانشبنیان ارتقا پیدا کرده است (با نام «توسعه و تدبیر جوامع سلام»). اکنون (نیمه تیر ۹۷) در این بازار آنلاین، بیش از ۱۰۰۰ غرفه وجود دارد که بیش از ۲۱۰۰۰ کالا و خدمات عرضه کردهاند. شرح بازار باسلام و بازآفرینی شاخصهای رشد و توسعه کسب و کار در آن و نتایج کشوری، منطقهای و جهانی آن، فرصت دیگری میطلبد و این که از این بازار مردمی و غیردولتی، عمر بیشتری گذشته باشد، اما در این جا اشارات کوتاهی میکنم و امید است باسلام بیشتر دیده و نقد و بررسی شود.
اگر نگاهی به شاخصهای بانک جهانی بیندازیم، بخشی از این شاخصها را میتوانیم در این بازار غیردولتی ببینیم که به سهولت کسب و کار کمک میکند و حتی سازمانهای حمایتی دولتی و عمومی، مانند کمیته امداد و خیریههای مردمی میتوانند پس از توانمندسازی افراد تحت پوشش، آنها را وارد این بازار کنند تا با ایجاد غرفه و استفاده از پشتیبانی همه اعضای درونی و بیرونی آن، علاوه بر کسب درآمد و رسیدن به رفاه بیشتر، به رشد خلاقیت و تعالی خویش و کسب رضایت از زندگی کمک کنند.
عضویت و ایجاد غرفه در بازار باسلام رایگان و آسان است. باسلام فروشگاه اینترنتی نیست بلکه بازاری است که در قیمتگذاری محصولات دخالت نمیکند تا در این بازار آزاد رقابت شکل بگیرد و غرفهداران در کیفیت و قیمت محصول مزیت رقابتی را در نظر بگیرند. البته محصولات و خدمات ارائه شده نباید غیر قانونی باشد. غرفهدارها میتوانند از طریق سایت یا اپلیکیشن غرفه من، محصولات خودشان را مدیریت کنند، تخفیفهای مورد نظرشان را اعمال کنند، سفارشات خریداران را پیگیری و اقدام کنند و رضایتشان را به دست بیاورند و آنها را وفادار کنند.
از سوی دیگر، در باسلام فرایند خرید نیز آسان و مطمئن است و رضایت مشتری نیز تضمین شده است. باسلام اکنون (تیر ۹۷) برای هزینه ارسال خرید بیش از بیست هزار تومان، هفتاد درصد و برای خریدهای بیش از دویست هزار تومان، صد درصد تخفیف در نظر گرفته است. در این جا خریدار مثل بازار واقعی میتواند در بازار بچرخد و قیمتها و کیفیتهای محصولات مشابه را مقایسه و سپس خرید کند.
در باسلام نمونههای فراوانی وجود دارد که کسب و کاری جدی افراد از آن شروع شده است و در زندگی آنها تأثیر گسترده گذاشته است. برای مثال، غرفه «خوشمزههای خونگی» را از استان آذربایجان شرقی ببینید که از آذر ۹۶ کارش را در باسلام شروع کرده است و فروش خوبی داشته است. در باسلام، هر غرفهدار می تواند درباره زندگی خودش یا گروه همکارش بنویسد و از این طریق مشتریان بازار، قبل از خرید، با آدمها آشنا میشوند و شاید هم داستان آن ها را شبیه خودشان ببینند و این آغازی برای غرفهداری آنها و همکاری با بازار باشد. پس بخشی از متن «درباره غرفه» خوشمزههای خونگی را بخوانیم:
درختان آب قنات خورده و کود طبیعی دیده، در هوای پاک ، محصولی میدهند به غایت متفاوت از زمین ورامین. حال چند خانم با سلیقه باشند که پا به پای شوهرانشان، دست در دست دخترانشان، این نعمتهای خدا رو شکر گویند و تبدیل کنند به محصولات پر مصرف. حالا اگر رقیه خانم باشد که هر سال گوجههای دستچین مزرعه را روی تنور رب می کند که کوچه از عطر رب پر می شود و باید سریع دست بجنبانی تا ربش را بخری، وگرنه خاطرخواه زیاد دارد و زود تمام می شود.
حالا اگر مریم خانم باشد که بساط پارچههای نخیاش، روی ایوان و بام پهن است و میوهها را با کمر دردش، یکسان برش میزند و آن قدر با سلیقه خشک میکند که عطر و طعم میوه خشک، از تر آن هم بیشتر است. یا همسایه مریم خانم، که میوههای خشک شده باغش را میفروشد به عشق یک سفر مشهد. یا برق چشمان محسن، وقتی میبیند آلوهایی که با پدرش در گرمای رمضان چیدهاند، و مادر و خواهرش با حوصله ورقه ورقه کرده و خشک کردهاند، آن قدر طرفدار پیدا کرده… .
وایقانیها آدمهای جالبی هستند، روزگاری را به یاد دارند که دریاچه ارومیه آب داشت. وایقان یعنی جلگه. زمانی هوای وایقان رطوبت داشت، شرجی بود. اما انگار افسانهها فقط در کتاب ها نیستند، یکهو آوار میشوند سر یک شهر، یک نسل، یک عمر زندگی. معاش اصلی وایقانیها باغداری و کشاورزی بوده، از بخشندگی کوههای میشو، آب زلال دارند و قناتهایی که یادگار چند نسل پیش پدرانشان است. حالا که دریاچهای نیست، اما زمین هست، باغدار هست، عشق به زمین، به خاک، به درخت هست، سختکوشی هست، اما حالا نمک هست، آفتاب هست.
نمونه دیگر، غرفه محصولات خانگی سادات است که از آبان ۹۶ غرفهاش را فعال کرده است و بر اساس اطلاعات صفحه اول غرفه، به نظرم فروشش هم خوب بوده است. داستان زندگی حلیمه قهرمانی (غرفهدار) و قصه محصول سویقی که میفروشد را که در غرفهاش منتشر کرده است بخوانید:
قصه از اونجا شروع شد که همسرم به خاطر بیماری قلبی و فشار خون بالا در بیمارستان بستری شد. بعد از مرخص شدن به چند دکتر طب سنتی مراجعه کردیم که همه خوردن سویق رو به همسرم پیشنهاد دادن. اول سویق رو آماده خریدم اما بعد طرز تهیهاش رو گرفتم و یک بار امتحانی درست کردم که همه خوششون اومد و گفتن خیلی خوشطعمتر از سویقهای آماده است. از اونجا بود که برای دختر و پسرم سویق درست می کردم تا این که مشتریها بیشتر شد و به فکر زدن یک غرفه در سایت باسلام افتادم.
ظرفیتهای فعلی باسلام حتی باعث شده است افراد یا گروههایی که بیرون از باسلام فعالیت جدی اقتصادی داشتهاند نیز به این بازار بپیوندند. یک نمونه کار گروهی و استفاده از این ظرفیتها، غرفه «برکت» است که از این بازار برای عرضه محصولات محلی طلاب کل کشور استفاده میکند. این فروشگاه قبل از باسلام نیز فعال بوده است اما ورود به اکوسیستم باسلامی را مفید و شاید لازم دانسته است.
با خواندن بعضی مطالب مجله باسلام (مانند یادداشتهای عطر و بوی برنج عنبربو در باسلام و محصولات خرمایی باسلامیها) با نمونههای واقعی و عینی دیگری روبهرو شدم. به نظرم، بر اساس تجربه باسلام میبایست شاخصها و معیارهای جدیدی را با نگاه به این جور اکوسیستمها تعریف کرد؛ اکوسیستمی که در فضای آزاد کسب و کار، پیدایش و رشدش به بخشهای دولتی و جهانی وابسته نبوده است.
نویسنده: شادیبا
[این یادداشت دریافتی، لزوماً دیدگاه باسلام نیست]
[button link=”http://basalam.ir/new/vendors” align=”center” target=”_blank”]جستجوی استانی غرفههای بازار باسلام[/button]
[button link=”http://basalam.ir/new/search” align=”center” target=”_blank”]جستجوی محصولات در بازارچهها و راستههای باسلام[/button]
(۱) برای مطالعه بیشتر درباره این شاخصها، گزارش دفتر پایش و بهبود محیط کسب و کار معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی را با عنوان «نگاهی به شاخصهای جهانی کسب و کار» که در سال ۹۲ در سایت دفتر هیئت دولت منتشر شده است بخوانید.
ما چندین خرید از باسلام داشتیم و بسیار راضی بودیم. تشکر از زحماتتون
بسیار عالی