کتاب ارزیابی شتابزده مجموعه‌ای از 18 مقالۀ جلال آل احمد، در نقد ادب، اجتماع، هنر و سیاست دهه چهل شمسی است. به طور مثال او در مقالهٔ «مهرگان در مشهد اردهال» مراسم را آن‌گونه که خود از نزدیک شاهد بوده است تعریف می‌کند و خوانندگان را با طبیعت، ویژگی‌های اقلیمی و منابع مختلف کشور آشنا می‌سازد و دربارۀ خلق و خو، آداب و رسوم و هنرهای دستی مردم هر منطقه به ما اطلاعاتی می‌دهد. ارزیابی شتابزده که می‌توان آن را به راستی نماد روشنفکری ایران در این دهۀ حساس و مهم 40 خواند، با همۀ ویژگی‌ها و خصایلی که از ذهنیت ایرانی در آثار و اندیشه‌های روشنفکران این دوره بازتاب یافت، از توسعه‌گرایی تا نقد توسعه، از چرخش به سمت غرب تا نقد آن تحت عنوان غرب‌زدگی، از توجه به آثار ادبی و هنری غربی به ویژه فرانسوی تا کوشش برای نوعی از بومی‌گرایی و در نهایت بازگشت به خویشتنی که جنبۀ سلبی‌اش بر جنبۀ ایجابی‌اش غلبه داشت و اگرچه می‌دانست چه نمی‌خواهد، اما تصور دقیق و تاریخ‌مند و روشنی از آنچه می‌خواست نداشت.