اولین باری که توی یک فیلم خارجی کلمه «فرش ایرانی» را شنیدم، پیش خودم فکر کردم لابد دوبلور محترم خلاقیت به خرج داده و برای دل ما ایرانی‌ها از این عبارت استفاده کرده است. تا این‌که نسخه زبان اصلی فیلم را دیدم و متوجه شدم که هیچ خلاقیتی در کار نبوده و فرش ایرانی واقعا همین‌قدر توی دنیا مشهور است.
بیایید منصفانه به این پرسش پاسخ بدهیم: کدام فرش خانه‌تان را زیباتر می‌کند؟ فرشهای ماشینی بی‌روح با نخ‌های پلاستیکی‌‌شان یا فرشهای دستباف سرخ با آن طرح‌ها و نقش‌های سرشار از زندگی‌شان؟ اگر پاسخمان دومی است، پس چرا این‌قدر از این دسترنج هنر ایرانی غافلیم؟
فهرست:
این نوشته یک راهنمای جمع‌وجور برای خرید فرش دستباف است. در ادامه مهمترین نکاتی را که باید هنگام خرید به آن‌ها توجه کنید، مرور می‌کنیم.
فرش ماشینی و دستباف چه فرقی دارند؟ + جدول مقایسه
تفاوت فرش دستباف با ماشینی از زمین تا آسمان است. در جدول زیر ویژگی‌های مهم، مزایا و معایب این دو فرش را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم:
| نوع فرش | ویژگی مهم | مزایا | معایب |
| دستباف | یک‌جور اثر هنری است. | ✔️ عمر زیادی دارد. ✔️هرچه بیشتر پابخورد، ارزش بیشتری پیدا می‌کند. ✔️ از دور و نزدیک جلوه خوبی دارد. | ❌قیمت بسیار بالایی دارد. ❌وزن زیادی دارد. ❌ ممکن است برخی از نقوش آن به دلیل خطای انسانی، نامتقارن باشند. |
| ماشینی | یک‌جور صنعت است. | ✔️ ارزان است. ✔️تنوع نقش و طرح بالایی دارد. | ❌ عمر کوتاهی دارد. ❌ارزش آن به مرور زمان کمتر می‌شود. ❌الیاف آن می‌تواند حساسیت‌زا باشد. |
هنگام خرید فرش دستباف به چه نکاتی توجه کنیم؟
حساب و کتاب خرید فرش دستباف از خرید هر محصول دیگری جداست. چون بعضی از نکاتی که به هنگام خرید محصولات دیگر اهمیت دارند، اینجا اصلا مهم نیستند و بالعکس. به عنوان مثال نوبودن یکی از ملاک‌های مهم در خرید هر کالایی است، اما به هنگام خرید فرش دستباف هرچه فرش کهنه‌تری بخرید، بُرد کرده‌اید! در ادامه با نکات مهم خرید فرش دستباف بیشتر آشنا می‌شویم:
سلامت؛ حواستان به نشانه‌های پوسیدگی یا رفوشدگی باشد
کمی قبل گفتیم که هرچه فرش دستباف کهنه‌تر باشد (یا به اصطلاح بیشتر پا خورده باشد) ارزش بیشتری پیدا می‌کند، اما این به معنای بی‌توجهی به سلامت آن نیست. فرشهای دستباف، هر چه‌قدر هم که کهنه و پاخورده باشد، در گام اول باید عاری از هر گونه آسیب و فساد باشند.
قبل از خرید یک فرش دستباف مطمئن شوید که در آن اثری از پوسیدگی یا رفوشدگی وجود نداشته باشد. به این منظور فرش را برگردانید و پشت آن را وارسی کنید: اگر بخش‌هایی از فرش (به خصوص حاشیه‌ها) زمخت‌تر از بخش‌های دیگر باشند، احتمالا رفوشدن وجود دارد. همچنین اگر بافت فرش بیش از حد خشک و شکننده باشد، می‌تواند نشانه‌ای از پوسیدگی آن باشد.
علاوه بر پوسیدگی و رفوشدگی، باید حواستان به این نشانه‌ها هم باشد:
- سوختگی
- لکه
- ساییدگی
- بیدزدگی
- بوی نامطبوع
- رطوبت
- پارگی
- جمع‌شدن کناره‌ها
- رنگ‌پریدگی و …
جنس؛ دنبال نخ‌های ابریشمی می‌گردید یا پشمی؟
دنبال فرشی می‌گردید که از نخ ابریشمی بافته شده باشد یا پشمی؟ هر کدام را که انتخاب کنید، با نوع خاصی از فرش روبه‌رو خواهید شد.
اگر دنبال فرشی هستید که درخشان و خوش‌جلوه باشد، باید سراغ فرشهای دستباف ابریشمی بروید که طبیعتا قیمت بالاتری هم دارند. اما اگر می‌خواهید هم فرش دستباف بخرید و هم خیلی توی خرج نیفتید، فرشهای پشمی را انتخاب کنید.
رنگ؛ فرش دستباف باید با رنگ طبیعی رنگ‌آمیزی شده باشد
صِرف این‌که یک فرش با دست بافته شده باشد، آن را به یک فرش دستباف اعلا تبدیل نمی‌کند، بلکه باید رنگهای آن نیز طبیعی و برآمده از دل طبیعت باشند.
برای تشخیص رنگهای طبیعی کافیست این آزمایش ساده را انجام بدهید: گوشه‌ای از پرزهای فرش را به کمک انگشت باز کنید و به رنگ آن دقت کنید. اگر کاملا یکنواخت و یکدست باشد، احتمالا از رنگ مصنوعی برای آن استفاده شده است ولی اگر بخش‌هایی از آن کمرنگ‌تر یا پررنگ‌تر از سایر بخشها باشند، احتمالا با رنگ‌آمیزی طبیعی طرف هستید.
تعداد رج و گره؛ دنبال فرشهای ظریف‌تر می‌گردید؟
هرچه یک فرش دستباف ظریف‌تر بافته شده باشد، میزان رج و گره آن نیز بیشتر است. رج و گره دو اصطلاح تخصصی فرش‌بافی هستند که در این نوشته مجال شرح کامل آن‌ها وجود ندارد اما به طور خلاصه: منظور از رج تعداد گره‌هایی است که در ۷ سانتی‌متر از یک فرش دستباف وجود دارد.
فروشنده؛ فقط سراغ فروشنده‌های معتبر بروید
حتی اگر چندین سال در بازار فرش کار کرده و تجربه کسب کرده باشید، باز هم تشخیص فرش دستباف اصل برایتان آسان نخواهد بود، چه برسد به این‌که در این وادی تازه‌کار باشید.
دنیای فروش فرشهای دستباف پر از کلاهبردارهای حرفه‌ای است (به خصوص اگر می‌خواهید آنلاین خرید کنید) بنابراین عاقلانه‌ترین کار در کنار توجه به نکات قبلی این است که سراغ فروشنده‌های خوش‌نام و معتبر بروید، چون این افراد به خاطر کمی سود بیشتر حاضر نیستند شهرت و آبروی خود را در بازار از بین ببرند و در نتیجه با اطمینان بیشتری می‌توانید از آن‌ها خرید کنید.
سوالات متداول درباره خرید فرش دستباف
فرش دستباف عمر و ماندگاری زیادی دارد، هرچه بیشتر پابخورد، ارزش بیشتری پیدا می‌کند و از دور و نزدیک جلوه خوبی دارد.
به این منظور فرش را برگردانید و پشت آن را وارسی کنید: اگر بخش‌هایی از فرش (به خصوص حاشیه‌ها) زمخت‌تر از بخش‌های دیگر باشند، احتمالا رفوشدن وجود دارد. همچنین اگر بافت فرش بیش از حد خشک و شکننده باشد، می‌تواند نشانه‌ای از پوسیدگی آن باشد.
گوشه‌ای از پرزهای فرش را به کمک انگشت باز کنید و به رنگ آن دقت کنید. اگر کاملا یکنواخت و یکدست باشد، احتمالا از رنگ مصنوعی برای آن استفاده شده است ولی اگر بخش‌هایی از آن کمرنگ‌تر یا پررنگ‌تر از سایر بخشها باشند، احتمالا با رنگ‌آمیزی طبیعی طرف هستید.
