آیین‌ها و رسم‌های محلی ماه محرم که در چهارسوی ایران برگزار می‌شود بسیار متنوع و دیدنی هستند. این آیین‌ها ریشه دینی و تاریخی دارند و با فرهنگ بومی و با اصالت مردم منطقه درهم آمیخته‌اند. سری به چهارسوی ایران می‌زنیم و با این آیین‌ها آشنا می‌شویم.
طوق‌بندان و دسته چوبی در گرگان
از شمال ایران شروع می‌کنیم. در گرگان مراسم طوق‌بندان در محله‌های بسیار قدیمی آن برگزار می‌شود. از روز چهارم محرم، ساعتی مانده به مغرب طوق‌ها را با گلاب شستشو می‌دهند. جوان‌ها طوق را در سینی می‌گذارند و عده‌ای نیز علم‌ها را به دست می‌گیرند. در هر یک از محله‌ها در مسجدی تاریخی جمع می‌شوند. طوق‌ها را به علم می‌بندند و در محله‌ها نصب می‌کنند و به همراه آن مشغول عزاداری و نوحه‌سرایی می‌شوند. وقتی علم وارد محله‌ای می‌شود آتش و اسفند میان عزاداران می‌چرخانند و بر سر راه عزادارها گوسفند قربانی می‌کنند. این مراسم در چندین محله تاریخی گرگان از جمله میرکریم، نعلبندان و پاسرو و میخچه‌گران، آلوچه باغ و … در روزهای مختلف محرم برگزار می‌شود.
دسته چوبی
مراسم پرشور دسته‌چوبی شب دوازدهم ماه محرم، در محلات تاریخی و سنتی گرگان برگزار می‌شود. عزادارها دسته‌چوب‌هایی حدود یک متر در دست می‌گیرند و به همراه تعدادی مشعل، حرکت می‌کنند. دسته‌های عزاداری شکل می‌دهند و از محله‌ای به محله دیگر با شعار علی‌مدد و نوحه‌های مخصوص راه می‌افتند. این مراسم در اواخر قاجار و اوایل پهلوی بسیار پرشور برگزار می‌شده و چند سالی است که به دست جوانان گرگانی باز احیا شده است.
علم‌بندان در ماسوله
علم در ماسوله را روی تنه درختی سوار می‌کنند. بزرگان و سادات شهر در مراسم علم‌بندان جمع می‌شوند و قبل از شروع مراسم علم را با آب و گلاب شست و شو می‌دهند. مردم برای برطرف شدن گرفتاری‌ها و مشکلات‌شان پارچه‌هایی را نذر علم‌ها می‌کنند و پارچه‌ها را روی علم می‌بندند. علم را که بلند می‌کنند مراسم عزاداری و سینه‌زنی برای امام حسین هم آغاز می‌شود.
دختران چهل منبر و به گِل افتادن در خرم آباد لرستان
صبح روز عاشورا ساز و دهل غمناکی در همه جای خرم آباد به گوش می‌رسد. حوضچه‌هایی از گل آماده می‌شود و مردم عزادار خود را در میان آن می‌اندازند. بعضی نیز پیشانی و سر شانه‌های خودشان را گل‌آلود می‌کنند. در کنار حوضچه‌ها انبوهی از هیزم هم آماده می‌کنند تا جماعتی که اصطلاحا به گِل افتاده‌اند بتوانند خودشان را خشک کنند. بخصوص روزهایی که برف و باران بیاید و هوا سرد شود. از قدیم گل آلود کردن اسب هم رسم بوده و امروزه به جای آن ماشین‌هایشان را گلی می‌کنند. این مراسم تا ظهر عاشورا که در گویش محلی به آن طوق اشگس می‌گویند ادامه دارد تا مردم به قبرستان خضر بروند و نماز جماعت را آنجا بخوانند.
دختران چهل منبر
در این آئین، دخترهای لُر، سیاه‌پوش و نقاب‌دار با پای برهنه به صورت گروهی، حسینه‌های شهر را می‌گردند و در برابر هر حسینه و مجلس عزایی شمعی روشن می‌کنند. باور و اعتقادی وجود دارد که روشن کننده شمع‌ها به خواسته‌اش می‌رسد از جمله بخت‌گشایی در دختران.
آیین علم شمشیری در جزیره قشم
جزیره قشم پر از شگفتی‌هاست و آیین‌های مختلف آن از جمله محرم و عاشورا بسیار باشکوه برگزار می‌شود. آئین علم شمشیری یکی از قدیمی‌ترین آئین‌هاست با 900 سال سابقه. این آئین در روز هفتم ماه محرم با پیاده‌روی مردم به روستای حمیری در 11 کیلومتری قشم آغاز می‌شود.
در آئین علم شمشیری جزیره قشم، شمشیری را از مسجد علی بن ابیطالب به روستای حمیری می‌برند. مردان و زنان به پیشواز می‌آیند و بعد از برگزاری مراسم سوگواری دوباره آن را به مکان اصلی‌اش برمی‌گردانند. با گذشت قرن‌ها هیچ تغییری در اندازه و شکل و رنگ و .. علم شمشیری رخ نداده و این از شگفتی‌های آن است.
نخل‌گردانی در یزد
آئین نخل‌گردانی اوج شکوه عزاداری مردم یزد است. سازه‌ای چوبی که قسمت جلو و عقب آن را به صورت نخلی بزرگ درمی‌آورند و وسط آن را با چوب اسکلت‌بندی کرده‌اند. البته این سازه چوبی به این سادگی هم نیست و صدها چیز دیگر به آن به صورت تزئین و نمادین بسته و یا آویزان می‌شود. هر کدام از عناصر به کار رفته شده در نخل را نمادی از یک حادثه و متعلق به شخصی در حادثه کربلا می‌دانند
چوب نخل نمادی از پیکر امام حسین است. شمشیرها و نیزه‌ها، آئینه، علم‌هایی که بر نخل بسته می‌شود، پارچه‌های زینتی و زنگ‌هایی که در قدیم به آن می‌بستند هر کدام نشانه‌ای است. نشانه نور وجود امام حسین، حجله حضرت قاسم، زنگ کاروان امام و چیزهایی مثل این. برای همین بسیاری از نخل‌ها پس از تزئین و آذین بسیار سنگین می‌شوند. نخل‌هایی هستند که برای گرداندن آن به هفتاد مرد قوی‌هیکل نیاز است.
مرسی رسم‌های جالبی بود
بسیار مطلب خوبی بود امیداورم که همه اداب و رسوم اصیل ایرانی به شکل خود باقی بماند