برای تبرک دستی روی درها می کشم، که چشمم روی این مثلث‌ها می‌ماند؛ صدها مثلث ریز و ظریف با رنگ‌های مختلف کنار هم نشسته و شاهکاری خلق کرده‌اند. تا به حال به درهای ورودی حرم امام رضا(ع) دقت کرده اید؟ همیشه اماکن متبرکه به دلیل احترام نزد مردم با هنرهای فاخر و تمام عیار تزیین می‌شوند.
تاریخچه خاتم کاری
خاتم کاری اصفهان و شیراز
مخترع و مبتکر هنر خاتم کاری معلوم نیست اما روایت‌های زیادی وجود دارند که شبیه افسانه هستند. برخی از استادان خاتم ساز می‌گویند خاتم سازی معجزه حضرت ابراهیم(ع) است. قبل از ظهور اسلام و بعد از آن خاتم به شکل ساده و متشکل از مکعب‌هایی بود که در کنار هم میخکوب می‌شدند. نمونه آن سقف مسجد عقیق شیراز است. خاتم به شکل امروزی از دوره ایلخانیان در ایران رواج یافت. در زمان صفویه به دلیل ارتباط بازرگانی با سایر کشورها و تشویق هنرمندان توسط پادشاهان درخشان‌ترین دوره هنر خاتم کاری است که علاوه بر اصفهان در شیراز و کرمان هم مورد توجه بود.
فهرست:
قسمت هایی از صندوق مقبره شیخ صفی الدین در اردبیل و صندوق ضریح امام هادی(ع) و امام حسن عسگری(ع) در سامرا، صندوق ضریح سیدعلاء الدین حسین در شیراز و درب مدرسه چهار باغ اصفهان از آثار برجسته خاتم کاری دوره صفویه است. در دوره‌های گذشته هنر خاتم‌کاری فراز و فرودهایی داشته است. امروزه نیز اصفهان و شیراز مهد هنر خاتم کاری هستند.
هنر خاتم کاری چیست؟
مراحل ساخت خاتم بیش از ۴۰۰ مرحله کاری است!
ساخت خاتم برای هنرمند خاتم‌ساز دلچسب، اما دقت و تحمل زیادی لازم دارد. مراحل ساخت خاتم، از بریدن چوب، استخوان و فلز به قطعات بسیار باریک تا پرداخت خاتم است که به مختصری از آن می‌پردازیم. استاد کار به چوب‌هایی از رنگ‌های متنوع نیاز دارد. مثلاً رنگ قرمز از عناب، رنگ زرد از نارنج، سرخ تیره از چوب فوفل و …؛ این چوب‌های الوان در کنار هم رنگ‌آمیزی خاتم را به عهده دارند.
برای تهیه مثلث‌های استخوانی، از استخوان شتر، اسب، گاو یا عاج فیل استفاده می‌شود. هنرمند استخوان را به شکل نوارهای کوچک بریده و سه ماه در ظرف سفالی حاوی آب آهک قرار می‌دهد تا سفید شود. یا گاهی به صلاحدید هنرمند در اکسید مس قرار می‌گیرد تا به رنگ سبز در آید. مثلث‌های فلزی که حجم کمی از کار را بر عهده دارند اغلب از برنج، مس، الومینیوم و در مواردی از نقره یا طلا بوده که در مرکزیت گل خاتم یا جلوه‌بخش حاشیه کار هستند.
هنرمند خاتم کار طرح مورد نظر خود را می‌کشد و مثلث‌های چوبی، استخوانی و فلزی با مهارت در کنار هم به وسیله سریشم چسبانده و با نخ محکم می‌شوند که به آن «پره» می‌گویند. بعد از چند ساعت پره باز شده و اضلاع آن سوهان زده می‌شود. استاد کار، چهار پره را کنار هم قرار داده و دوباره می‌چسباند و «توگو»به دست می‌آید. مرحله بعدی گل‌پیچی است. در اطراف هر ضلع سیم مفتولی با سریشم چسبانده و با نخ محکم می‌شود که حاصل کار طرح ستاره است.
این مراحل چندین مرتبه تکرار می‌شود تا به شکل مورد نظر در آید. بعد در زیر فشار قرار گرفته و منشورهایی به یک اندازه و از جنس‌های مختلف به دست می‌آید. حاصل کار برشی از سطح آن بوده که گل‌های خاتم را نمایش می‌دهد. این برش‌ها را در کنار هم و به وسیله سریشم ، روی ورقه نازکی از چوب، می‌چسبانند. نهایتاً این سطح پر ازگل‌های خاتم می‌تواند بر بدنه منحنی ظروف یا قسمت مسطح جعبه، قاب، میز و… قرار گرفته و لایه زیر را کامل پوشش دهد. فضای بین ورقه‌های خاتم با بتونه‌ای از پودر استخوان و چسب پر می‌شود و برای استحکام آن را چند مرتبه پلی‌استر می‌کنند.اگر اطلاعات بیشتری درمورد خاتم کاری می خواهید به صفحه ویکی پدیا مراجعه کنید
مثلث چوبی، مثلث استخوانی، مثلث فلزی در کنار هم اشکال هندسی ساخته‌اند تا ختم هنر و ظرافت ایرانی باشند. امروزه خاتم‌های چینی با کیفیت و قیمت پایین، بازار کار استادکاران خاتم را که جوانی خود را در این کار گذاشته‌اند کساد کرده‌اند. پس وظیفه ماست که با خرید صنایع‌دستی ایرانی از این هنر زیبا و پر زحمت حمایت کنیم.
مشخصات مرغوبیت محصولات خاتم کاری
مشخصات خوب و مرغوب بودن محصولات خاتم کاری:
- نقش‌ها و مثلث‌ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است.
- از چوب با رنگ طبیعی ساخته شده باشد.
- جنس فلز به کار رفته در خاتم اینک‌ه مس، برنج، الومینیوم یا طلا و نقره باشد در قیمت خاتم کاری نقش مهمی دارد.
- یکدست بودن سطح خاتم و خالی نبودن هیچ جای آن به طوری که حتی ترمیم‌کاری و بتونه‌کاری‌های سطح خاتم مشخص نباشد.
- یکنواخت بودن رنگ و مصالح استفاده شده در ساخت خاتم و عدم تغییر در رنگ و شکل.
- رنگ‌کاری و روکش دادن خاتم باید ماهرانه، یکدست و بدون خش و عیب باشد.
- تمام رویه و سطح اشیاء خاتم باید با لاک مخصوص پوشانده شود. لاک‌کاری خاتم باید با دقت کامل انجام شود تا نقطه‌ای از آن بدون لاک باقی نماند؛ زیرا در غیر این صورت، رطوبت و هوا به داخل خاتم نفوذ کرده و موجب پوسیدگی سریع آن می‌شود.
نگهداری خاتم کاری
وسایلی که با خاتم تزیین شده‌اند (مانند خاتم کاری روی مس یا چوب) و ظروف خاتم کاری شده با توجه به ظرافت نیاز به مراقبت دارند تا بتوانند سال‌های سال مهمان خانه‌های شما باشند:
- باید از افتادن یا ضربه به این وسایل جلوگیری شود.
- دور از حرارت، نور مستقیم خورشید و رطوبت باشند. رطوبت بیش از حد در قسمت‌های گوشه و خطوط اتصال ورقه‌های خاتم به یکدیگر امکان دارد از لایه پلی‌استر نفوذ کند و باعث حل شدن چسب میان مثلث‌ها و ریزش قطعات خاتم خواهد داشت.
- برای تمیز کردن وسایل خاتم از دستمال خشک یا کمی مرطوب و بدون مواد جلاسنج استفاده کنید. ایجاد خش روی سطح پلی استر و بلند کردن آن باعث ریزش مثلث های خاتم می‌شود.
شما می توانید برای خرید خاتم کاری اصفهان یا خرید خاتم کاری شیراز و حتی دریافت قیمت خاتم کاری به لینک زیر در باسلام مراجه کنید
