در میان اشعار فارسی زیاد دیده‌ایم که شاعر قربان‌صدقه چشم معشوقه می‌رود. چشم همیشه یکی از عناصر مهم زیبایی بوده است. شاید هم به همین دلیل باشد که آرایش چشم مهم‌ترین بخش آرایش در طول تاریخ محسوب می‌شده.
در مصر باستان برای شفاف‌تر و بزرگ‌تر نشان دادن چشم‌ها، دوده چراغ را به ابرو می‌زدند ودور چشم‌ها را با آن سیاه می‌کردند. سیاه کردن دور چشم به دلیل ایجاد تمرکز بر چشم‌ها، باعث نوعی هماهنگی در صورت می‌شود و آن را زیباتر نشان می‌دهد.
استفاده از دوده در ابرو و مژه‌ها، به عملکرد اصلی این دو عضو، یعنی شکستن تابش اشعه آفتاب و مانع شدن از ورود نور زیاد به چشم کمک می‌کند. در واقع با این وصف شاید بتوان برای استفاده از سرمه در تاریخ، علاوه بر جایگاه زیبایی‌شناختی، جایگاهی کارکردگرایانه هم پیدا کرد.
سرمه طبیعی از چه ساخته می‌شود؟
به طور کلی می‌توان سرمه‌ها را به دو دسته طبیعی و صنعتی تقسیم کرد. سرمه‌های طبیعی معمولاً از دو راه سوزاندن گیاهان و گاهی چربی‌های حیوانی (سرمه گیاهی) و یا از سابیدن سنگ‌هایی خاصی مثل «اثمد» به دست می‌آید (سرمه سنگ).
سرمه‌های گیاهی معمولاً از سوزاندن مغزیجات و ترکیب آن‌ها با روغن‌های گیاهی به عمل می‌آید. مثلاً با سوزاندن مغز بادام شیرین و فندق و گیاه هلیله و هسته خرما و ترکیب آن‌ها با روغن نارگیل یا روغن بادام نوع خاصی از سرمه به دست می‌آید که هم استفاده از آن راحت‌تر باشد و هم بر خواص دارویی آن افزوده شود. این سرمه‌ها اگر در شرایط بهداشتی تولید شوند ضرر کمتری نسبت به سرمه‌های صنعتی دارند. حتی ممکن است برای درمان بعضی بیماری‌های چشمی مناسب باشند.
بسیاری از شرکت‌های صنعتی، سرمه‌های مدادی‌شکل تولید می‌کنند که اگرچه مصرفشان راحت‌تر است، اما به دلیل وجود فلزات سمی، برای چشم بسیار مضرند.
سرمه برای چشم مفید است یا مضر؟
به‌طور کلی سیاه کردن مژه و ابرو تأثیر خوبی در کمک به شکستن نور آفتاب می‌کند؛ اما با این حال به نظر می‌رسد بین متخصصین بر سر این که سرمه استفاده کنیم یا نه اختلاف نظر وجود دارد. این حساسیت وقتی اهمیتش را نشان می‌دهد که بدانیم چشم یکی از حساس‌ترین اعضای بدن است و ورود روزانه مواد خارجی به آن موجب حساسیت‌های فراوانی می‌شود.
شاید بزرگ‌ترین مسئله این باشد که در بسیاری از سرمه‌ها عناصری از فلزات سنگین وجود دارد. سرب یکی از این فلزات سمی است که تقریباً در تمام مواد آرایشی و بهداشتی صنعتی وجود دارد. استفاده مدام از سرمه‌های صنعتی، ریمل و مداد چشم، قطعاً زیان‌آور است.
در برخی روایت‌ها از معصومین نقل‌شده که اگر فواید سرمه را می‌دانستید حاضر بودید برای آن بهای گزافی بپردازید. اصولاً بسیاری ازسرمه‌ها نه فقط برای زیبایی، که برای رفع مشکلات چشم و بیماری‌های آن استفاده می‌شده و می‌شود.
در طب سنتی برخی از انواع سرمه به عنوان درمانی برای خونریزی مدام و زخم‌های پوستی و مخاطی، بند آوردن ریزش اشک مداوم، برطرف کردن ورم‌ها و التهاب چشمی، درمان کم‌پشتی ابرو و مژه، و از همه مهم‌تر تقویت بینایی استفاده می‌شود.
- در سرمه‌های سنتی خبری از فلزات سنگین نیست و این باعث می‌شود که دست‌کم مطمئن باشیم که از مضرات آن در امان هستیم.
- مکان و روش تهیه سرمه‌های سنتی خیلی مهم است. اگر این مواد در محل‌های آلوده و یا با وسایل آلوده تولید شوند، نه تنها باعث درمان چشم نمی‌شوند، که شاید به‌شدت برای چشم مضر باشند.
پیشنهاد می‌کنیم سرمه را نه از فروشگاه‌ها و تولیدکنندگان غیر معتبر بخرید و نه این‌که به فکر درست کردنش در خانه بیفتید بلکه سرمه و سرمه‌دان را از بازار باسلام و با خواندن توضیحات غرفه‌دار و تجربیات مشتریان تهیه کنید.
