برنج کشت اول بخریم یا کشت دوم؟

خریدِ مواد غذایی سالم و مغذی، دغدغه هر خانواده ایرانی است. بسیاری از ما حاضریم مقدار بیشتری هزینه کنیم اما خیالمان جمع باشد غذایی که هرروز مصرف می‌کنیم، غذای مفید و سالمی است. در خرید برنج همیشه بحث و نظر زیاد است. در کنار سوالاتی مثل برنج طارم خوب است یا صدری، یا برنج سیاه بهتر است یا برنج قهوه‌ای و… یکی از مباحثِ پرتکرار و پرطرفدار برای میزانِ سنجش کیفیتِ برنج، کشت اول یا دوم بودن آن است. شاید این کلمات را روی گونی‌های برنج دیده باشید و شاید هم از زبان فروشنده شنیده‌اید. این یادداشت فرصت خوبی برای افزایش اطلاعات شما در این زمینه است.

اولین تجربه خرید برنج: من هم مثل شما تازه‌کار بودم

اولین باری که اصطلاح کشت اول و دوم را شنیدم وقتی بود که توی برنج‌فروشی، در مقابلِ خیل عظیمی از گونی‌های برنج چیده شده روی هم تا سقف ایستاده بودم. دفعه اولی بود که بعد از ازدواج و تمام شدنِ برنج‌های توی سطلِ برنج، آمده بودم به قصد خرید. حس آدم‌فضایی را داشتم که پا به سیاره‌ای ناشناخته گذاشته. همه چیز برایم مبهم بود. با تعجب به گونی‌ها نگاه می‌کردم: برنج عنبربو، برنج فجر، برنج کامفیروزی، برنج باسماتی و… تا قبل از این نمی‌دانستم این همه تنوع برنج در ایران داریم که فروشنده ضربه محکم و نهایی‌اش را بر پیکرم وارد کرد:« برنج کشت اول می‌خواهی یا کشت دوم؟» نمی‌خواستم ناشی‌گری و ناواردی‌ام مشخص باشد اما جمله‌ای که گفتم، همه چیز را در موردِ اطلاعاتِ برنجی‌ام لو داد:«شما خودتون از کدوم برنج برای خونه مصرف می‌کنید؟» آنجا بود که فروشنده خوش‌اخلاق با لهجه قشنگِ گیلانی‌اش حوصله به خرج داد و ماجرایِ برنج کشت اول و دوم را برایم توضیح داد.
شاید شما هم تجربه مشابهی دارید و با فروشنده‌هایی برخورد کردید که می‌گویند برنجشان کشت اول یا کشت دوم است و توی ذهنتان یک عالمه سوال در مورد کشت اول و دوم به وجود آمده. این که به چه کشتی، کشت اول یا چینِ اول می‌گویم و چه کشتی، کشت دوم یا چینِ دوم است. تفاوتشان چیست؟ کدام کشت بهتر است و در واقع نکات کنکوری و تکمیلی در مورد برنج. جزئیات کمی تخصصی در مورد یکی از پرمصرف‌ترین مواد غذایی در زندگی هرروزه‌ی ما. محصولی از دل شالیزارها که به ثمر رساندنش هنر می‌خواهد و رنج و تلاشِ شبانه روزی.

[post id=4103]

برنج کشت اول چیست؟

خوب است بدانید کاشت برنج در کشور ما از اوایل فروردین ماه شروع می‌شود. شلتوک‌های جوانه زده به خزانه که از قبل آماده کاشت شده، منتقل می‌شوند. به خاطر هوای سرد معمولا روی جوانه ها را با پلاستیک می‌پوشانند و مراقبت‌های خاصی روی آنها انجام می‌دهند تا برنج به مرحله‌ای برسد که به آن نشا می‌گویند. یعنی مرحله‌ای که هر شلتوک حدودا باید بیست سانتی‌متر رشد کرده باشد و چهار یا پنج برگ داشته باشد. آن وقت است که برنج آماده‌ی انتقال به زمین اصلی می‌شود. معمولا برنج‌کاران یک گوشه از زمین اصلی را به عنوان خزانه در نظر می‌گیرند. نشاها را به آرامی بدون آسیب زدن به ریشه در می‌آورند و در زمینِ اصلی می‌کارند. مراقبت‌ها از برنج‌ها تا تیر ماه انجام می‌شود. تیر و مرداد فصل برداشت محصول است. به برنجی که به این صورت عمل می‌آید، برنجِ چین اول یا کشت اول گفته می‌شود.

برنج کشت دوم به کدام برنج گفته می‌شود؟

بلافاصله در مرداد ماه وقتی که برنج برداشت شد، شالیکاران دست به کار می‌شوند، دوباره تمام مراحل بالا تکرار می‌شود و مجددا زمین آماده‎ی کشتِ جدید می‌شود. یعنی زمین شخم زده می‌شود و بذرهایی که در خزانه مراحل رشد خود را سپری می‌کردند، به صورت نشا کاشته می‌شوند. نگهداری برنج کشت دوم در مراحلِ ابتدایی کاشت، نیازمند آبیاری بیشتر است چرا که بیشترین گرما در مرداد ماه است و تبخیر سطحی زیادی وجود دارد. مراقبت‌ها دوباره انجام می‌شود تا آبان ماه که زمانِ برداشت برنج‌های کشت دوم است.
شالیکار در کشت دوم باید سرعت عمل بیشتری داشته باشد چرا که ممکن است به فصل سرما بخورد و محصول نهایی با مشکلات زیادی رو به رو شود. برای همین بعضی وقت‌ها شالیکارها سراغ نژادهایی از برنج می‌روند که زودتر به عمل می‌آیند و به اصطلاح زودرس هستند، مثل ندا، نعمت، شیرودی و بینام و… گاهی هم دل به دریا می‎زنند و ریسک می‌کنند و سراغ بذرهای طارم و هاشمی می‌روند.

برنج راتون یا دونوج چیست؟

یک مدل کشت دوم دیگر هم وجود دارد. این که شالیکار، نشای تازه‌ای به زمین اضافه نمی‌کند. صبر می‌کند تا دوباره جوانه‌های تازه از همان نشای قبلی بیرون بزند و دوباره برنج رشد کند. با این تفاسیر مشخص است که برنجِ کشت دوم که نزدیک به فصل سرما قرار می‌گیرد و از برنجِ قبلی رویش پیدا می‌کند، مقدار کمتری محصول می‌دهد اما برخی از پژوهش ها نشان می‌دهد در این نوع کشت، محصولِ با کیفیت‌تری تولید می‌شود. به این نحوه کشت، در گیلان کشت راتون گفته می‌شود و در استان مازندران، دونوج یا دنوج گفته می‌شود. فرهنگستان زبان فارسی هم به جای کلمه لاتین راتون، کلمه «وارویش» را پیشنهاد داده است.
مزیت‌های اصلی این نوع کشت این است که نیاز به تکرار مراحل ابتدایی نیست، آسان‌تر و کاربردی‌تر است و محصول 35 درصد تا 65 درصد زودتر به ثمر می‌رسد.
کشت دوم بیشتر در شهرهای فریدونکنار و بابلسر در استان مازندران انجام می‌شود و در استان گیلان و گلستان کمتر این امکان وجود دارد چرا که آب و هوای مازندران کمی گرم‌تر است و آب بیشتری وجود دارد و به این خاطر کشت دوم بیشتر در این استان انجام می‌شود.

برنجِ کشت اول چه مزایایی دارد؟

هرکدام از محصولِ نهایی چه در کشت اول و چه در کشت دوم، مزایا و معایبی دارند. در کشت اول بهره برداری و برداشت محصول راحت‌تر است. کشاورز و شالیکار استفاده مناسب و دقیق‌تری از کودهای کشاورزی در زمین دارد. محصول نهایی پر از عطر و بو و باکیفیت است. قیمتِ نهایی هم برای مصرف کننده مناسب‌تر است.

مزایای برنج کشت دوم یا چین دوم چیست؟

مقدار محصول به دست آمده در کشت دوم کمتر است، برای همین معمولا قیمتِ بالاتری از کشت اول دارد. گفته می‌شود این برنج درشت‌تر است و عطر و طعم قوی‌تر و بیشتری نسبت به برنجِ کشت اول دارد. خیلی خوشپخت و مجلسی است و برای پخت در مقادیر بالا مناسب‌تر است چرا که شکل ظاهری‌اش را موقع پخت به خوبی حفظ می‌کند. دلیلش را هم به خاطر خنکی هوا و زاویه تابش خورشید به برنج می‌دانند. تنها نگرانی در مورد این برنج استفاده از کود است که با توجه به کودی که از قبل در زمین وجود داشته، آیا کودی که مجدد اضافه می‌شود به اندازه است یا نه؟ که در این زمینه اداره جهاد کشاورزی باید استانداردی را برای شالیکارها تعیین کند و این نگرانی را از ذهنِ مصرف کننده و کشاورز دور کند.

یک رقابت منصفانه: همه چیز به کیفیت بستگی دارد

البته که کیفیت هر گونه از برنج بستگی به شرایط مختلفی دارد از جمله نژاد و نوع برنج، زمین و بستر و خاک و آب مناسب، شرایط کاشت، داشت و برداشت و نوع کودی که کشاورز استفاده می‌کند. اگر همه‌ی این عوامل به خوبی کنار هم جمع شوند، محصول نهایی، یک محصول مرغوب و سالم و با کیفیت است و تفاوت چندانی نمی‌کند که کشت اول باشد یا کشت دوم. هر کدام از این دو کشت در صورت کیفیت و مرغوب‌بودن، می‌تواند نظر شما را به عنوان مصرف کننده جلب کند و با توجه به انتظاراتتان از برنجِ مصرفی، می‌توانید برنج مورد علاقه‌تان را انتخاب کنید.

ویژگی‌های برنج کشت اول و کشت دوم در یک نگاه (اینفوگرافیک)

سوالات متداول درباره برنج کشت اول و کشت دوم