اولین مواجهه من با «لبنان» برمی‌گردد به فیلم «وفا». نوجوان بودم که این فیلم از تلویزیون پخش شد و ما را با یک دختر لبنانی به نام وفا آشنا کرد. بزرگ‌تر شدم و یاد گرفتم روسری‌ام را مدل لبنانی ببندم و چادر لبنانی سر کردم. در جامعه‌الزهرا اما همه‌چیز تغییر کرد من با دختری لبنانی همکلاس شدم و کمی بعد حرف‌های زیرگوشی‌مان زیاد شد و از همکلاسی تبدیل شدیم به دوست. یک بار، انگشتر عقیقی در دست داشتم، دوست لبنانی‌ام گفت:«چقدر قشنگه.» و من به عادت ایرانی بود جواب دادم:«قابلت رو نداره» و او انگشترم را گرفت و برد. در شک بودم و خجالت می‌کشیدم داد و هوار راه بیاندازم سر یک انگشتر، اما او فردای آن روز انگشترم را به من برگرداند و گفت:«تعارف الکی یعنی دروغ. می‌خواستم اینو یادت بدم.» من سرخ و سفید شدم و توی ذهنم حک شد لبنانی‌ها در کنار خوش‌پوش بودن و مقید بودن، اهلِ تعارف الکی نیستند و با کسی هم تعارف ندارند.
حالا، رفته‌ام سراغِ دوست دیگری از لبنان و با او درباره‌ی ماه مبارک رمضان در لبنان گپ زده‌ام تا این دیار زیبا و آیین زیباترش را بهتر بشناسیم!
فهرست:
مریم هستم از لبنان!
مریم صفی‌الدین، اهلِ لبنان است و بیشتر عمرش را در لبنان زندگی کرده، او مادر سه فرزند است و فوق‌لیسانس منابع انسانی‌اش را از دانشگاه لبنان گرفته، مریم در نوجوانی چند سالی ساکن ایران شده و بعد برای زندگی برگشته به لبنان، او حوالی سیزده سال در هوای لبنان نفس کشیده و قبل از ازدواج به خاطرِ کار پدرش مدام بین ایران و لبنان در رفت و آمد بوده است. اما اکنون دو سال است که در کشور ما ساکن شده و زندگی مشترکش را در ایران می‌گذراند. مریم، در این دو سال، هم مهمانان لبنانی داشته و هم همراه خانواده به لبنان سفر کرده و سنت‌های کشورش در زندگی او بسیار پررنگ است.
روزی که با مریم ارتباط گرفتم تا در مورد ماه رمضان لبنان با هم گپ بزنیم، در سفر بود، در نجف. او کمی زمان خواست و بعد با حوصله و جزئیات از ماه مهمانی خدا گفت.
در لبنان مسیحی‌ها و دورزی‌ها روزه می‌گیرند
تا حالا شنیده‌اید، فردی از یک دین دیگر، دین و مذهبی که روزه گرفتن در آن معنای خاصی ندارد به خاطرِ احترام به مسلمان‌ها روزه بگیرد؟ من که نشنیده‌ام، اما مریم خانم ما می‌گوید در ماه رمضان، فضای عمومی لبنان موافق و همراه روزه‌داران است. او توضیح می‌دهد:«لبنان با اینکه متشکل از ادیان و مذاهب مختلف است ولی همگی به ماه رمضان احترام خاصی می‌گذارند و خیلی کم پیش می‌آید کسی روزه نگیرد و ربطی به خانواده مذهبی و غیر مذهبی هم ندارد. با اینکه بیشتر مسلمان‌ها روزه می‌گیرند اما اتباع ادیان دیگر هم گاهی برای همراهی با مسلمان‌ها،حالا دوستشان باشد، همسایه‌شان باشد با او روزه می‌گیرند. مثلاً شده دوست مسیحی یا دوست دورزی ما در ماه رمضان یکی دو روزش را برای همراهی با مسلمان‌ها روزه می‌گیرند و اینکه به طور کلی خیلی کم دیده میشود که کسی به طور علنی روزه خواری کند و از لحاظ آداب اجتماعی خیلی بی‌ادبانه است و عرف جامعه قبول نمی‌کند که این موضوع پیش بیاید.در لبنان بیشتر رستوران‌ها و مغازه‌ها خوراکی دم اذان باز میکنند و از اذان مغرب تا سحر فعالیت دارند مثلاً از ساعت ۶ که افطار هست تا ساعت ۵ صبح که اذان است یکسره برنامه دارند، فعالیت میکنند و پکیج‌های مخصوص خودشان را برای افطار عرضه میکنند. به طور عمومی همه به این ماه احترام می‌گذارند و ربطی به مذهبی و غیر مذهبی ندارد و همه روزه می‌گیرند. این رفتار در ماههای دیگر مثل محرم هم دیده میشود.مثلا در محرم موسیقی گوش نمی‌دهند حتی اگر بی‌حجاب باشند در ماه رمضان هم همینطور است شاید پیش بیاید یکی مثلاً نمازخوان نباشد ولی در ماه رمضان پایبند به نماز و روزه میشود.»
شنیدن این چند جمله بی آنکه بخواهم لبخند روی لبم می‌آورد، احترام گذاشتن به آیین مسلمانان به رسم هم وطن بودن و همسایه بودن و دوست بودن، بسیار ارزشمند است.
پویش عمومی برای جمع‌آوری کمک در ماه رضان
اطعام دادن و کمک به افراد نیازمند، یکی از رسوم نانوشته‌ی ماه مبارک در کشور ماست، ما ایرانی‌ها در ماه مهمانی خدا تلاش می‌کنیم، به اندازه وسع خود برای رفع گرفتاری دیگران تلاش کنیم و لبنانی‌ها این خیر را در سطح وسیع و به شکل عمومی انجام می‌دهند. مریم برایمان می‌گوید:«در لبنان پویشی از قبل از ماه رمضان شروع میشود، پویشی به عنوان جمع آوری کمک‌ها برای محتاجین، فقرا و خانواده‌های مستمند. در لبنان دو سه سالی هست که بعضی خانواده‌ها دچار مشکلات اقتصادی جدی شده‌اند آن به خاطر موضوع نواسانات شدید دلار و اینکه بازار لبنان به طور عمده تحت تاثیر این موضوع قرار گرفته و شهریه ها و اوضاع مردم به طور مستقیم تحت تاثیر این موضوع قرار دارد. ولی پویش جمع آوری کمک فقط به این دو سه سال اخیر برنمی‌گردد و از قبل این جریان وجود داشته است، به طوری‌که میتوانیم بگوییم از یک محله شروع میشود و به طور وسیع تر در مدرسه‌ها در دانشگاه‌ها در مساجد، بعد در موسسات اجتماعی سهر به شکل‌های مختلف به کار خود ادامه می‌دهد.
مثلا یک سری جوانان در یک محله ای اعلام میکنند که هر خانواده‌ای دوست دارد یک بشقاب افطار از افطار خودش را برای یک خانواده محتاج آماده کنند، جوانان محله آماده هستند که این بشقاب‌ها را جمع کنند و به خانواده‌های محتاج برسانند. یا به شکل وسیع تر دانشجوها دم در دانشگاه‌ها می‌ایستند و کمک‌هایی جمع آوری میشود برای اینکه آذوقه ماه رمضان تهیه کنند. فعالین اجتماعی یا موسسات خیریه یا حتی برنامه‌های تلویزیونی هم برای جمع‌آوری کمک‌ها و آذوقه ماه رمضان فعالیت میکنند و خب این نشان هنده اهمیت ماه رمضان در لبنان است.»
شب‌نشینی‌های حسابی و ساعت کاری کمتر
حالا که از حال و هوای اجتماعی کشور لبنان در ماه مبارک کم و بیش آگاه شدیم، وقتش رسیده سرکی بکشیم به خانهها و ببینم در لایه‌ی درونی این کشور چه می‌گذرد، مریم دست ما را می‌گیرد و برایمان از آداب و رسوم مردم این دیار می‌گوید:«یک ویژگی خیلی بارزی که لبنانی‌ها دارند این است که مردم خیلی اجتماعی هستند و خیلی اهل دید و بازدید و اهل شب نشینی و گعده ها و زیارت و این مسائل هستند و اینها در ماه رمضان خیلی بیشتر میشود. جدا از مهمانی که برای افطار و سحر هر دو هست، بعد از افطار خیلی پیش می‌آید که دور هم جمع بشوند به صرف قهوه و شیرینی یا میوه و مثلا شاید یک خانواده هر روز ماه رمضان این برنامه دورهمی را داشته باشد. حالا چه خود خانواده باهم چه پدربزرگ با بچه ها و نوه ها و چه با دوستان و نزدیکان. به خاطر همین خیلی از شرکت‌ها و موسسات ساعت کاری خودشان را در ماه رمضان حداقل یک ساعت کم میکنند یا ساعت شروع کار را دیرتر آغاز میکنند تا دید و بازدیدها و دورهمی‌ها راحت‌تر برگزار شود.»
چراغ روشن رستوران‌ها در سحر و افطار و سفره هزار رنگ
مریم می‌گوید:«سفره ماه رمضان در لبنان هم آیتم‌های خاص خودش را دارد و به تنوع غذایی معروف است و اگر کسی پکیج رستوران برای ماه رمضان را بگیرد هیچوقت نمی‌تواند آن را تماما بخورد و چیزی که ثابت است در سفره افطار این‌هاست:«سالاد و سوپ و سیب زمینی سرخ کرده و رول سبزیجات و رول پنیر که سرخ میشود» در کنار اینها یک غذای اصلی هم قرار می‌گیرد.سحری بیشتر حاضری می‌خورند، غذای اصلی همان بدو افطار خورده میشود یعنی اینطور نیست که اول چای و نان و پنیر بخورند. از اول غذا می‌خورند. در لبنان در ماه مبارک رستوران‌ها بسیار پر رونق میشود. چه برای افطار چه برای سحر.» از شما چه پنهان من هرگز لبنان را اینطور نمی‌شناختم، حالا در ذهم من لبنان در ماه رمضان شهری‌ست روشن و پرنشاط که آدم دلش می‌خواهد لااقل یک سحر و افطار مهمان سفره‌ی رنگارنگش باشد.
شهر را چراغان کنید چون که ماه رمضانه
آذین بندی و تزیین خانهها و محله‌ها برای ما خاطرات ماه شعبان و خصوصا نیمه شعبان را زنده می‌کند این درحالی‌ست که لبنانی‌ها برای ماه مبارک رمضان هم آذین‌بندی‌های مخصوصی دارند. مریم صفی‌الدین می‌گوید:« برای ماه رمضان تزیین کردن خانه و محله مهم است. هم توی خانهها به این موضوع اهمیت می‌دهند هم در کوچه و بازار و فروشگاه‌ها. در خانه ها یک میز ماه رمضان می‌چینند یا توی اتاق نشیمنشان چراغانی میکنند یا فانوس می‌گذارند یا بشقاب‌هایی که آیتم ماه رمضان داشته باشد و نشان دهنده این موضوع باشد را استفاده میکنند و کم پیش می‌آید که به این موضوع اهمیت داده نشود. مثلا همانطور که در کریسمس فروشگاه‌ها پر از درخت کریسمس میشود در ماه رمضان هم آیتم‌هایی که مخصوص ماه رمضان هست به فروش می‌رسد و بیشتر فروشگاه‌های معمولی یا لباس فروشی یا مغازه‌های خوراکی و اینها روی درشان یا توی فروشگاهشان تزیین ماه رمضان و اینها می‌گذارند.»
بفرما کنافه و قطائف، زولبیا و بامیه هم داریم
شیرینی و چاشنی شیرینی که همراه چای و قهوه صرف شود در لبنان بسیار مهم است و نبودنش بی‌معناست. مریم می‌گوید:«از طرفی شیرینی ماه رمضان هم خیلی متفاوت است از شیرینی ماههای دیگر،شیرینی‌فروشی‌ها شیرینی‌های مخصوصی برای ماه مبارک دارند که روزهای دیگر سال پخته نمی‌شود. شیرینی‌هایی که خامه دارد خامه‌های مخصوص. شیرینی‌هایی مثل قشطة و عثملیه، قطائف، کنافه… یک لیست بلند بالایی که مخصوص ماه رمضان است و اضافه بر اون زولبیا و بامیه هم دارند و بیشترشان هرشب از این شیرین‌ها همراه لیست غذایشان می‌خورند. این هم اضافه کنم که اوضاع اقتصادی که پیش آمده باعث شده که برای صرفه‌جویی بیشتر در خانه درست کنند این شیرینی ها را.» من تا قبل از صبحت با بتول، فکر می‌کردم گیلانی‌ها سفره افطار را بلندبالا می‌چینند و تنوع غذا و شیرینی و پاسفره‌ایشان نظیر ندارد اما حالا باید اعتراف کنم لبنان در اهمیت دادن به سفره‌ی رمضان و تنوع خوراکی‌های این ماه مرا مجذوب خود کرده است، حالا فکر کن نام این همه شیرینی پرخامه و تپل را وقتی بشنوی که روزه هستی و هی دهانت آب بیافتد و هی به خودت بگویی:«از اون‌ها که نداریم ولی برای افطار زولبیا و بامیه هست!»
نماز جماعت به صرف دوغ و خرما
بارها شنیده‌ام که اطرافیان به دختران 12، 13 ساله فامیل می‌گویند:«تو رو چه به روزه آخه؟» و بعد اگر خدای نکرده دخترک روزه بگیرد و کمی ضعف کند صدای غر و شکایت اقوام می‌رود تا آسمان که شما این بچه را کشتید و اذیت کردید و فلان. اما در لبنان قضه برعکس است. مریم خانم می‌گوید:«موضوع جالب دیگر در لبنان موضوع سن روزه داران هست که دخترها و پسرها از سن کوچک که کم سن و سال هستند شروع میکنند به روزه گرفتن و یک چیزی مثل مسابقه برگزار میکنند. مثل اینکه به هم فخر می‌فروشند که من تونستم این ماه رو کامل روزه بگیرم و از این حرف‌ها، از طرفی از همان سن کم ختم قرآن هم دارند و به این موضوع هم اهمیت می‌دهند. البته خانواده‌ها متفاوت هستند. بین اهل سنت این مسئله خیلی اهمیت دارد و شیعیان مخصوصا آن‌هایی که بچه‌هایشان توی پیش‌آهنگی یا کلاس‌های کناری یعنی غیر از مدرسه شرکت میکنند و فعالیت دینی دارند این موضوع خیلی مورد تشویق است. چه روزه چه ختم قرآن گاها به عنوان مسابقه یا فعالیت گروهی با هم قرآن را می‌خوانند یا کامل ختم میکنند. به طر کلی نماز جماعت در ماه رمضان در لبنان بسیار بااهمیت است. بامزه اینجاست که در مساجد دوغ و خرما می‌گذارند تا نمازگزاران یا افطار کنند و نماز بخوانند یا برعکس و گرسنگی باعث عدم حضورشان در مسجد نشود. اتفاقا این حالت معنوی و ارزش قائل شدن برای ماه رمضان موجب شده مساجد پررونق‌تر شوند.»
در لبنان چندبار اذان می‌گویند، مثلا دم افطار سه الی پنج بار اذان داریم!
برای ما که اکثریت هموطنانمان شیعیان هستند و اذانی که از سر مناره‌ها بلند میشود برای همه یکی‌ست آنچه مریم در این بخش از گفت و گو می‌گوید بسیار جالب است:«یک چیز جالب دیگر همزیستی مسلمان‌ها چه سنی‌ها و چه شیعیان در کنار هم هست و دیگری تعدد مراجع و مرجعیت‌هایی که مردم به آن پایبند هستند. تعدد مراجع باعث شده که ساعت افطار یا اوقات شرعی با هم متفاوت باشد و این باعث شده که وقت افطار آدم چندتا اذان می‌شنود و وقت امساک و سحری هم چند تایم هست و آدم باید حواسش باشد که امساکیه خودش یا برنامه مرجع خودش در چه ساعتی هست. گاهی پیش می‌آید که مثلا سه تا اذان با تفاوت چند دقیقه‌ای به گوش می‌رسد، از آن طرف هم وقت امساک را توی بلندگوهای مساجد اعلام میکنند. یعنی همانطور که اذان می‌گویند اعلام امساک میکنند و آن هم چند دور شنیده میشود حالا با دو سه دقیقه تفاوت. ولی اذان شیعیان با سنی‌ها ممکن است این تفاوت به ده دقیقه هم برسد.»
عید باشکوه فطر از کسوه‌العید تا خرید اسباب‌بازی و ترقه بازی
عیدفطر برای همه‌ی ما همراه است با خاطرات شیرین، از نماز عید تا شیرین کردن دهان با شیرینی‌ها تازه بگیر تا خوردن صبحانه‌ی مفصل و تا دید و بازدید. این شیرینی و اهمیت دادن به عید فطر در لبنان هم وجود دارد. مریم صفی‌الدین توضیح می‌دهد:«موضوع عید فطر در لبنان اهمیت ویژه‌ای دارد. برنامه‌های خانواده‌ها از اول صبح شروع میشود و آن‌هایی که ساکن بیروت هستند یا از مناطق مختلف جنوب یا شمال یا بقاع و غیره هستند همان اول صبح یا روز قبلش به دهکده هایشان یا شهرهای اصلی‌شان می‌روند و برای دید و بازدید خانواده‌ها، معمولا خانه بزرگ خانواده جمع می‌شوند. لباس نو تهیه میکنند، حالتی که در ایران در عید نوروز پیش می‌آید لباس نو و غیره بخرند. این در لبنان در عید فطر و قربان اتفاق می‌افتد و جز کمک‌هایی که مردم برای جمع‌آوری غذا وپول برای مستمندان دارند برای خرید لباس عید مستمندان هم کمک میکنند و بهش میگن کسوةالعید. یعنی آدم‌هایی که متمکن تر هستند برای بچه‌ها و خانواده‌های محتاج لباس عید می‌خرند. در عید فطر عیدی دادن رایج است، برای زیارت قبور و زیارت اموات می‌روند و نمازعید هم درشهرهای مختلف خوانده میشود. تعطیلات عید فطر سه روز هست و در تمام این مدت مردم به دیدن فامیل و خانواده‌ها و بزرگترها می‌روند و خب برنامه‌های ویژه چه جمع شدن خانواده ها در رستوران یا لب دریا یا لب رودخانه ها خیلی دیده میشود. بچه ها بیشتر اسباب بازی نو می‌خرند و یکی از تایم‌هایی که اسباب بازی فروشی ها خیلی رونق دارد این تایم هست و ترقه بازی هم میکنند مثل همین چهارشنبه سوری ایرانس‌ها ولی نه به این شدت ولی معمولا شب عید و روز عید بچه ها ترقه بازی میکنند.»
ماه رمضان امسال در لبنان معنوی‌تر است
امسال با توجه به اوضاعی که در لبنان پیش آمده ماه رمضان برای مردم این کشور متفاوت‌تر است. چون خیلی از خانهها به جای اینکه پدر خانواده سر سفره افطار حاضر باشد عکسش حاضر است. چون پدر شهید شده و عکس این سفره‌ها در فضای مجازی منتشر شده و غم را مهمان دلِ مردمان مهربان دنیا کرده. مریم می‌گوید:«همین اوضاع بمباران و عدم استقرار و نبودن آرامش و مرتب صدای بمب و انفجار شنیدن باعث شده که یک جو معنوی خاصی حاکم شود گرچه این موضوع باعث نشده که مردم از شهرهایشان یا مناطقی که بمباران میشود فرار کنند ولی باعث شده که ماه رمضان ویژه تر و معنوی‌تری را تجربه کنند.»
گفت و گوی ما به پایان رسیده و من حالا که چشم‌هایم را می‌بندم یک تصویر کلی از ماه رمضان در لبنان داریم، کشوری که برای ماه مهمانی خدا ارزش بسیار زیادی قائل است و مردم چه در اجتماع و چه در خانه‌هایشان رمضان را با شکوه تمام و به زیباترین حالت ممکن برگزار میکنند.
سلام وقت بخیر.طاعات قبول
متن خوبی بود خانم دولتی و مراسمات جالبی هم داشتن مردم لبنان
إن شاءالله خداوند از همه قبول کنه و مردمان مظلوم رو یاری