یکی از ایرانی‌هایی که همه‌مان بهش افتخار می‌کنیم و دنیا هم او را می‌شناسد، ابوعلی سیناست. کسی که می‌توان گفت پدر طب سنتی و قدیمی ماست. آن زمان‌ها که دستگاه‌های تشخیص بیماری مثل دستگاه تست قند و فشار نبود، اطبایی مثل او از روی صورت و زبان و نبض نشانه‌ها را پیدا می‌کردند و کنار هم می‌چیدند.
یکی از مواردی که پزشکان طب سنتی همیشه به آن توجهی ویژه داشته‌اند، نوعِ طبع و مزاج ماست. در واقع طبعِ ما نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامتی و احتمال ابتلای ما به بیماری‌های مختلف دارد. اطبای سنتی می‌گویند اگر طبع و مزاج خودتان را بشناسید، می‌توانید زندگی بهتر و عمر طولانی‌تری داشته باشید.
فهرست:
در این یادداشت به طور ویژه به طبع خرما پرداخته‌ایم و کمی هم به صورت کلی و غیر تخصصی در مورد انواع طبع‌ها و مزاج‌ها گفته‌ایم.
طبع در طب سنتی به چه معناست؟
طبع همان طور که از اسمش مشخص است، از طبیعت می‌آید. طبع همان چیزی است که طبیعت به شما داده و از بدو تولد با شماست. تغییر هم نمی‌کند، پس بیخودی تلاش نکنید! عوامل محیطی مثل وراثت، آب‌وهوا، جغرافیا، تغذیه و… نقش مهمی در شکل‌گیری طبع شما دارند. به طور کلی سه نوع طبع داریم:
- طبع سرد
- طبع گرم
- طبع معتدل
مزاج چیست؟
مزاج ترکیبی از چهار جنبه انسان است: جنبه جسمی، روحی، ذهنی و عاطفی. پزشکان باستانی مثل بقراط و جالینوس اعتقاد داشتند بدن انسان ترکیبی از چهار عنصر اصلی طبیعت یعنی خاک، خورشید، آب و باد است.
آنها می‌گفتند در بدن انسان ماده‌ای به نام خلط وجود دارد که کم یا زیادشدنش بر ویژگی‌های جسمی و روحی انسان اثر می‌گذارد. مزاج مثل طبع نیست و با روش‌های مختلف می‌شود آن را تغییر داد و در نتیجه از بیماری‌های مختلف پیشگیری کرد. برای همین شناختِ مزاجتان خیلی مهم است. در جدول زیر می‌توانید با نامگذاری اخلاط آشنا شوید:
| نام | توضیحات |
| دَم یا خون | گرم و تر که عنصر غالب آن باد است. |
| صفرا | گرم و خشک که عنصر غالب آن آتش است. |
| سودا | سرد و خشک که عنصر غالب آن خاک است. |
| بلغم | سرد و تر که عنصر غالب آن آب است |
اطبای سنتی بر اساس این چهار خلط، چهار نوع مزاج برای انسان تعریف کرده‌اند. این چهار خلط در بدن انسان وجود دارند و هرگاه یکی از این اخلاط بیشتر از بقیه باشد، مزاج شخص را به آن نام می‌خوانند.
ویژگی مزاج‌های مختلف
۱. افراد صفراوی (گرم و خشک) چه ویژگی‌هایی دارند؟
جمعیت این گروه از سه گروه دیگر کمتر است و کمیاب‌تر هستند. از نظر بدنی معمولا قدبلند و لاغر هستند و جثه درشتی ندارند. پوست آنها معمولا زرد و خشک است. زیاد احساس گرما می‌کنند و دمای بدنشان زود بالا می‌رود.
صفراوی‌ها معمولا برونگرا هستند. اعتماد به نفس بالایی دارند. مستقل و با اراده‌اند. خیلی هم پرجنب و جوش و فعال هستند. از خطرکردن نمی‌ترسند. می‌توانند سلطه‌گر باشند و به جای دیگران تصمیم بگیرند! از طرف دیگر خیلی خلاق هستند و ایده‌های زیادی در سر دارند. اجتماعی هستند و دائم رو به جلو حرکت می‌کنند. با افراد زیادی معاشرت می‌کنند اما فقط چند دوست صمیمی و قابل اعتماد دارند.
۲. افراد سودایی (سرد و خشک) چه ویژگی‌هایی دارند؟
سودایی‌ها معمولا لاغراندام هستند و جثه ریزی دارند. این‌ها همان آدم‌های خوش‌شانسی هستند که هرچه‌قدر غذا بخورند، چاق نمی‌شوند. خیلی زود احساس سرما می‌کنند و رنگ پوستشان عموما سبزه است. پوست خشکی دارند، موهایشان مجعد است و موهای زائد زیادی دارند.
سودایی‌جماعت افراد محتاطی هستند. به جزئیات و کیفیتِ کار و زندگی اهمیت می‌دهند و به نوعی کمال‌گرا هستند. آنها افراد قانون طلبی هستند ولی در مواقع خاص می‌توانند پرخاشگر شوند. راستی تودار و درونگرا و منطقی هم هستند.
سودایی‌ها گاهی علایم اضطراب را از خود نشان می‌دهند و داِیم به گذشته فکر می‌کنند و به قول معروف زیاد در زمان حال نیستند. به علاوه به وقت‌شناسی معروفند. سوداییون (!) خیلی دقیقند و برای تصمیم‌گیری‌هایشان برنامه‌ریزی می‌کنند. نسبت به افراد تا حدی بدبین هستند و تا وقتی از کسی مطمئن نشوند، با او صمیمی نمی‌شوند.
۳. افراد دموی (گرم و تر) چه ویژگی‌هایی دارند؟
افراد دموی قوی‌هیکل و تنومند هستند و بدنی عضلانی دارند. استخوان‌بندی درشتی دارند و بیشتر احساس گرما می‌کنند. دمای بدنشان اندکی بالاست. رنگ صورتشان صورتی و گلگون است. پوست نرم و لطیف دارند. موهایشان ضخیم و مشکی و پرپشت است. رگ‌های برجسته‌ای دارند که از روی پوست دست و پا دیده می‌شود و نبضی قوی دارند.
دموی‌ها خونگرم و اجتماعی و برونگرا هستند و برای کمک‌کردن به دیگران همیشه آماده‌اند. آنها خوشبین، سرزنده و بازیگوشند. شوخ‌طبعی‌شان مثال‌زدنی است. مهربان و رُک هستند و زود به آدمها اعتماد می‌کنند.
افراد دموی اغلب جذب کارهای سیاسی و تجارت می‌شوند. بیش‌فعال هستند و به خاطر همین دچار فراموشی و بی‌نظمی می‌شوند.
۴. افراد بلغمی (سرد و تر) چه ویژگی‌هایی دارند؟
چربی بلغمی‌ها از عضله‌هایشان بیشتر است و به اصطلاح تُپُل هستند. زود وزن اضافه می‌کنند و سرمایی هستند. پوستشان هم سفید و صاف است. موهای زیبا و ابریشمی و نازکی هم دارند.
بلغمی‌ها معمولا درونگرا هستند اما اهل همراهی و همدلی هستند. گفته می‌شود جاه‌طلبی و برتری‌جویی در آنها کم است. بی‌خیال و خونسرد و آرام هستند. دوست ندارند تصمیمات جدی در زندگی بگیرند و آن را به عهده دیگران می‌گذارند.
افراد بلغمی خیلی زود دوست پیدا می‌کنند اما دیر صمیمی می‌شوند. آنها خیلی وفادار و اهل خانواده هستند. صبورند و رفتارهای بد طرف مقابل را برای مدت طولانی تحمل می‌کنند اما وای از آن روزی که کاسه صبرشان لبریز شود!
چه‌طور مزاج خودمان را تشخیص بدهیم؟
مزاج‌شناسی یک علم مهم در طب سنتی است. برای این که مزاج خود را به صورت دقیق‌تر تشخیص دهید، مراجعه به پزشک سنتی می‌تواند کمکتان کند اما به طور کلی با توجه به ویژگی‌های ظاهری، رنگ چهره و بدن، کیفیت خواب و بیداری، کیفیت دفع مواد زاید از بدن، ابعاد شخصیتی و روانی، سرعت یا کندی در کارها، کیفیت پوستِ بدن، کیفیت مو، واکنش به غذاها و آب و هوای مختلف و… می‌توانید مزاج خود را بشناسید.
آیا خوراکی‌ها هم مزاج دارند؟
خوراکی‌ها هم مثل ما آدمها مزاج دارند. حتی گیاهان، فصل‌ها، ساعات شبانه‌روز، مکان‌ها، اعضای بدن و… هم مزاج‌های مخصوص به خودشان را دارند. مثلا مزه شیرین، گرم و تر و تلخی و شوری گرم و خشک است. بسته به طبع خوراکی‌های مختلف، می‌توانید طبع غذایتان را با بدنتان هماهنگ کنید و غذاهایی بخورید که بیشترین فایده را برای سلامتی شما دارند.
طبع خرما در طب سنتی چیست؟
طب سنتی می‌گوید: طبع خرما گرم و تر است. هرچه خرما، خشک‌تر باشد، طبع آن گرم و خشک‌تر می‌شود. برای همین افراط در مصرف خرما برای گرم‌مزاجان مشکلاتی مثل جوش‌زدن و خارش به وجود می‌آورد اما برای سردمزاجان مثل بلغمی‌ها مفید است. جالب است بدانید طبع خرما ذاتا گرم است و خرمایی با طبع سرد نداریم.
کدام مزاج می‌تواند با خیال راحت خرما مصرف کند؟
اطبای سنتی می‌گویند: هرچه خرما رسیده‌تر باشد، در بدن گرما و رطوبت بیشتری ایجاد می‌کند. برای همین خرما برای افراد سرد مزاج که انرژی کمتری دارند، خوراکی مفیدی است.
[post id=28753]
رطبِ رسیده، گرم و تر و رطوبتش بیشتر از حرارتش است، برای همین برای اشخاص صفراوی و سوداوی عالی است. اگر رطب رسیده‌تر شود، تبدیل به تمر می‌شود که حرارتش بیشتر از رطوبتش است؛ برای همین به افراد گرم مزاج توصیه نمی‌شود. در عوض خرما با دفع رطوبت زائد از بدنِ بلغمی‌ها، به تقویت سیستم ایمنی‌شان کمک می‌کند. اضافه‌کردن خرما به شیر، می‌تواند عوارض احتمالی شیر را برای افراد سرد مزاج کم کند.
مصلح در طب سنتی به چه معناست؟
به هر ماده غذایی که مصرف آن به همراه یک غذای دیگر باعث اصلاح و تعدیلِ عوارض جانبی آن می‌شود، مصلح می‌گویند. مصلح هضم غذا را بهتر و جذب و فایده آن را در بدن بیشتر می‌کند.
در طب سنتی ایرانی برای هر غذا و میوه یک یا چند مصلح آمده است. نمونه‌اش را حتما می‌شناسید: سماق برای کباب، سکنجبین برای کاهو، نعنا و گل محمدی برای خیار، نعنا برای ماست، زیره سیاه برای برنج و…
مصلح خرما چیست؟
خوراکی‌هایی که از نظر طبع و مزاج در دسته سرد قرار بگیرند، مصلح خرما هستند. افراد گرم مزاج اگر خرما را همراه این خوراکی‌ها مصرف کنند، مشکلی برای‌شان به وجود نمی‌آید. خوراکی‌هایی مثل کاهو، خشخاش، بادام درختی شیرین، سرکه، آب انار و سکنجبین بهبوددهنده و تعدیل‌کننده خواص خرما هستند.
سوالات متداول درباره طبع خرما
طبع خرما به طور کلی گرم و تر است. هرچه خرما تازه‌تر باشد، رطوبت آن بیشتر و هرچه خشک‌تر باشد، گرمی آن بیشتر است.
خوراکی‌هایی که از نظر طبع و مزاج در دسته سرد قرار بگیرند، مصلح خرما هستند، مثل کاهو، بادام درختی شیرین، آب انار و …
افراط در مصرف خرما برای گرم مزاجان مشکلاتی مثل جوش زدن و خارش به وجود می‌آورد.
