خیلی از ما با شیندن کلمه صنایع دستی یاد محصولاتی همچون ظروف میناکاری و خاتم‌کاری، کوزه‌های سفالی، قالی‌ها و گلیم‌های سنتی و … می‌افتیم؛ محصولاتی که نه تنها در ایران، بلکه در خارج از مرزهای کشور هم بسیار شناخته‌شده هستند. اما دنیای بزرگ صنایع دستی به همین موارد محدود نمی‌شود و این خانواده اعضایی دارد که احتمالا تا حالا حتی اسمشان را هم نشنیده‌اید!
این در حالی است که هنر و ظرافت به کار رفته در این محصولات، اگر بیشتر از بقیه صنایع دستی نباشد، کمتر از آنها هم نیست. در این نوشته با ۹ صنایع دستی که کمتر از بقیه شناخته‌شده و قدردیده هستند، بیشتر آشنا می‌شویم.
۱. مروار بافی
مروار بافی در واقع یک‌جور حصیربافی است؛ با این تفاوت که چوب آن در مناطق معتدل و خوش‌آب‌وهواتر رشد کرده است. مروار از سایر انواع حصیر محکم‌تر و مقاوم‌تر است و می‌توان با آن وسایل با دوامی ساخت؛ وسایلی مثل انواع سبد، گهواره و حتی میز و صندلی. مرواربافی سوغات استان گیلان است، اما در شهرهایی همچون گیلان، مازندران، همدان، قم و… نیز می‌توانید از آن سراغ بگیرید.
فهرست:
۲. اُرسی‌سازی
به در و پنجره‌های هشتی‌شکل که شیشه‌های خوش‌رنگ هندسی دارند و بیشتر در بناهای تاریخی به چشم می‌خورند، اُرسی گفته میشود. ویژگی بارز این در و پنجره‌ها این است که به شکل عمودی (از بالا به پایین و برعکس) و کشویی باز و بسته میشود و لولا ندارد، در نتیجه در عین سنتی‌بودن، مدرن به چشم می‌آیند!
ارسی‌سازی یکی از صنایع دستی چوبی به شمار می‌آید و به همین خاطر همه لطفش به این است که توسط استادان چیره‌دست ساخته شود، پس لطفا بیخیال گزینه‌های مکانیزه و صنعتی شوید. از مهم‌ترین مزایای ارسی می‌توان به این‌ها اشاره کرد: ایجاد زیبایی در نمای ساختمان، کاهش شدت نور آفتاب، ترساندن و دورکردن حشرات موذی به خاطر ترکیب رنگی منحصر به فرد، تعادل و آرامش‌بخشیدن به فضای داخلی خانه و …
۳. گلابتون‌دوزی
گلابتون در واقع همان الیاف طلایی است که در زمانهای قدیم برای تزیین لباس اشراف از آن استفاده می‌شده است. از آن‌جایی که نخ گلابتون پایه‌ای فلزی دارد، روش دوخت آن (زربافی) نیز با نخ‌های دیگر متفاوت است و به همین خاطر اجرای آن به مهارت بالایی احتیاج دارد.
خوب است بدانید که گلابتون‌دوزی به سبک قدیمی امروزه تقریبا منقرض شده است و نخ‌های مشابه جای نخ‌های طلایی را گرفته است؛ نخ‌هایی که در عین ارزان‌بودن، توی لباس‌ها به همان اندازه سفت و شاخ می‌ایستند. این هنر پس از مدتی افول، امروزه به دست زنان بلوچ و هرمزگان دوباره احیا شده است.
۴. نمدمالی
نمد در گذشته یکی از پرکاربردترین مواد اولیه برای تهیه لباس گرم و دیگر وسایل مصرفی بوده است. فرایند تولید سنتی این محصول طاقت‌فرساتر از چیزی است که فکرش را میکنید، چون نمدمال باید پشم حلاجی‌شده را در چند مرحله خیس کند و آن‌قدر بکوبد تا به نمد نهایی برسد. (انیمیشن پهلوانان را یادتان هست؟!)
با نمد میشود خیلی چیزها درست کرد: از کلاه و جلیقه گرفته تا زیرانداز و عروسک. متاسفانه امروزه خیلی از کارگاه‌های نمدمالی سنتی تعطیل شده‌اند و نمد مصنوعی جای نمد سنتی را گرفته است اما هنوز هم میشود محصولات تولید‌شده از نمد سنتی را در بازار پیدا کرد. (با کمی گشت‌و‌گذار توی بازار باسلام هم می‌توانید پیدایشان کنید)
۵. بوریابافی
بوریا در واقع نوعی حصیر است که از بافه‌ی آن به عنوان زیرانداز یا سایبان یا روکش دیوار و سقف استفاده می‌کنند. همان‌طور که احتمالا حدس زده‌اید، تولید این محصول بیشتر در مناطق گرمسیر رواج دارد. (حتما شما هم توی روضه‌های سنتی این مصرع معروف و دردناک را شنیده‌اید که می‌گوید: مگر به کربلا کفن به غیر بوریا نبود…؟)
خبر خوب این است که بوریابافی سنتی هنوز سرپاست و از محصولات آن در ساخت دکورهای سنتی، تزیین بومگردی‌ها و بازسازی بافت سنتی استفاده میشود.
۷. حکاکی روی چرم
اگرچه امروزه اغلب حکاکی‌های روی چرم توسط دستگاه‌های صنعتی انجام میشود اما گفتن ندارد که کار دست همیشه ظریف‌تر است. چرم‌کارهای حرفه‌ای برای تولید این محصول هنری، پس از طراحی یک نقش روی چرم، آن‌قدر با استفاده از ابزار‌های مخصوص، زیر و روی آن را برش‌کاری و برجسته می‌کنند تا طرح کم‌کم خودش را نشان بدهد.
در حکاکی دستی و سنتی بر خلاف سایر انواع حکاکی (مثل لیزری) هیچ‌‌گونه سوختگی و ضایعات به جا نمی‌ماند و به همین خاطر هیچ بخش از چرم اسراف نمی‌شود. اگر یک کیف پول یا کفش یا کمربند چرمی دارید، چرا آن را به دست یک چرمکار چیره‌دست نمی‌سپارید تا برایتان یک یادگاری ارزشمند بسازد؟
۸. سوزن‌دوزی
همان‌طور که احتمالا می‌دانید (یا نمی‌دانید) سوزن‌دوزی هنر دست زنان بلوچ است. آنچه این نوع پارچه را از دیگر انواع پارچه دست‌دوز متمایز می‌کند، بافت درهم‌تنیده، پرحجم و ریز آن است. در قدیم برای سوزن‌دوزی بیشتر از ابریشم استفاده می‌شد اما امروزه با هدف تولید محصولات ارزان‌تر و اقتصادی‌تر، بیشتر از الیاف پنبه استفاده میشود. زنان بلوچ با پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده بیشتر لباس‌های زنانه می‌دوزند (که خیلی هم طرفدار دارد.) اما برخی از آنها سراغ تولید لوازم زنانه دیگری مثل دستبند، تل سر و… نیز می‌روند.
۹. ملیله‌کاری
ملیله‌کاری هنر ساخت ظروف نقره‌ای با مفتول‌های نقره است. مهم‌ترین مانع گسترش این هنر در زمانهای قدیم این بوده است که کوبیدن نقره و تبدیل‌کردن آن به سیم اصلا کار راحتی نبوده است. اما امروزه به لطف ماشین‌ها و دستگاه‌های مختلف این کار به مراتب آسان‌تر شده است.
با این حال این استادکار است که در نهایت مفتول‌ها را با هنر دست خود لحیم می‌کند، اجزایش را شکل می‌دهد و در آخر وسیله مورد نظر را با سرهم کردن اجزایش می‌سازد. طروف ملیله‌کاری به خاطر جنس مواد اولیه و زحمت زیادی که می‌بَرند، قیمت بالایی دارند. (البته ملیله‌کاری با مفتول مس و دیگر فلزات هم امکان‌پذیر است که طبیعتا قیمت پایین‌تری دارند.)
یک جهان سپاس بابت معرفی این هنر های زیبا 🌸🙏
سلام
ممنونم از این هنر ما رو به دیگران معرفی میکنید من خودم شغلم گلابتون دوزیه تو باسلامم غرفه دارم
گلابتون دوزی هنر مردم جنوب بخصوص هرمزگانی ها ست شما اینجا این هنر رو بنام بلوچ ها معرفی کردین
این باید اصلاح بشه
اگه تو همین باسلام نگاه کنید هرچی گلابتون دوزیه اسم بندری روشه
هنر مردم بلوچ سوزن دوزی و آینه دوزیه که اونم کاری زبیاست
سلام ممنونم از ثبت نظرت خانم داوری عزیز 🙂 بله درسته. البته نگفتیم برای کجاست و فقط گفتیم که الان کجا داره بیشتر انجام میشه.
با سلام
خداقوت و سپاس بابت اطلاعاتی که به اشتراک گذاشتید
اما در مورد گلابتون دوزی یا زری بافی و کمه زنی که عکسش با توضیحات هنر زنان بلوچ آورده شده
لازم هست بگم بیشتر در بین جنوبیا و مردم ساکن بندر و ….رایج هست
و زنان بلوچ بیشتر لباساشون سوزن دوزی هست
سلام و نور؛ ممنونم از نظر شما :))
مهم تر از آموزش وخرید وفروش ، اینکه توسط گروه محترم باسللام نمایش درآوردن ومعرفی درواقع سنت ها فراموش نشه کارخیلی با ارزشی هست .
خسته نباشید
بسیار عالی که جمعی از هنرمندان سنتی کار در باسلام حضور دارند تا مستقیم محصولات خودشان را برای فروش بگذارند . من به نوبه خودم برایشان خوشحالم و نیز برای خودم که می توانم مستقیم از خود هنرمند و یا کشاورز و صنعتگر و … با مشورت و پرسش های معمول از آنها خرید کنم.
سلام حرف بدرد نمیخورداموزش ساده برای هرکاری موادلازم وطریق ساختن وفروختن ومنصفانه فروختن آموزش رایگان
سلام آقای کریم‌زاده؛ وقتتون بخیر. حتما محتوای آموزشی و راهنما در ادامه منتشر میشه. مجله باسلام رو دنبال کنید 🙂
سلام
وقت بخیر
بسیار عالی
استفاده کردم
دکتر باقرزاده
بسیار اطلاعات جالبی بود🙏🌹
شب و روزتان خوش امیدوارم قدر هنرمندان محلی، بومی را دانسته به اندازه زحمت شان از این گوهرهای گرانبها خرید کنید!!!! تمام زحمت را آنان میکشند اما بیشتر به نفع واسطه و مغازه دار است!!!! واقعا ظلم بزرگی است!!!!!
سلامت و سبز باشید 🍃🌻
سلام خانم فریده؛ امیدواریم صنایع دستی به جایگاه همیشگیش برگرده؛ باسلام تو این مسیر کنار همه هنرمندان کشورمون هست :)) ممنونم از ثبت نظرتون.